Osmanlı’daki Bir Kasabada Halkı Korkutan “Vampir” Hadisesi

Yediden yetmişe herkes kaygı içinde, günbatımından sonra herkes meskenlerine çekildiğinde yaşananlar insanlara geceyi dar, sabahı zor ettiriyordu.

Şehre dadandığı söylenen ve “vampir” oldukları düşünülen bu varlıklar, Tırnova halkını dehşete düşürmüş; gazetelere bile bahis olmuştur. Şu an okurken tahminen komik gelebilir fakat gaz lambalı ıssız konutlarda akşam olduğunu hayal edince endişe sinemasını aratmıyor.

Kasabada yalnızca geceleri gerçekleşen, açıklanamayacak derecede garip olaylar oluyordu.

Evde yatak, yorgan, yastık üzere ne varsa didik didik edilerek dağıtılıyordu. Bazı beşerler taarruza uğradığını dahi söylüyordu. Beşerler, bu artan olaylardan sonra bunları yapanın kim olduğunu bulamıyordu; bunun olsa olsa bir cadı istilası olabileceğine kanaat getirilmişti.

Devletin resmi gazetesi Takvim-i Vekayi’de bu endişe dolu haber halka verilmişti.

Yüksek ihtimalle halkın birer kuruntu varsayarak burun kıvıracağı, Rumeli’den olanların da “Bizim kocakarı masallarının resmi gazetede işi ne?” diye şaşkınlıkla okuyacağı bu haberler, Tırnova’da zuhur eden cadıların yarattığı dehşete düşüren hadiselerden başka bir şey değil.

Rumeli’nin “cadıları”, bizim bildiğimiz cadılara benzemiyordu.

Biz bugün cadı sözünü birçok manada kullanıyoruz. Lakin telaffuzları periyotlara nazaran kıymetlendirmemiz çok kıymetli. Burada Rumeli’deki Müslüman halkın vampire ve hortlağa verdiği ismin cadı olduğunu bilmemiz gerek.

Kanuni Sultan Süleyman zamanının değerli şeyhülislamı Ebussuud Efendi’nin verdiği hortlak fetvalarına baktığımızda bu inanışın halk ortasında nasıl bir tesiri olduğunu az çok anlayabiliriz. Hem Osmanlı Devleti kaynakları hem de yabancı seyahatnamelerde rastladığımız Manastır, Doyran, Selanik, Yeniköy, Edirne üzere bölgelerde vampir/hortlak olaylarıyla karşılaşabiliyoruz.

Bu olay, toplu histeri olayı olarak tarihe geçmişti.

Bu hadise, 1833 Eylül ayında Tırnova’nın müderrislerden Ahmed Şükrü Efendi’nin mektubuyla öğrenilmiştir. Mektuba bakıldığında halk için gece endişe dolu saatler başlıyordu. Bahsi geçen Tırnova cadısı, akşam vakti konutlara girerek kilerdeki erzakları birbirine karıştırıyordu. Anlaşılan o ki yalnızca erzakları karıştırmakla kalmıyor; insanların üstüne geceleri karabasan misali çöküyordu da. Bu olaydan ötürü kenti terk edenlerin haddi hesabı yoktu.

Cadıcı diye nam salan Nikola Efendi’ye haber salındı.

Nikola Efendi, olayları halkın ağzından dinleyerek olay yerinde de dolaşınca “tüm bu olanlar cadıların marifeti” demişti. Uzun pazarlıklar sonucunda 800 kuruşa kasabayı cadılardan temizlemeye ikna edildi. Cadıların yattıkları mezarların belirlenmesi için mezarlığa yanlışsız yola çıkıldı.

Cadıcı Nikola Efendi, Tırnova Mezarlığı’nda ahşaptan yapılmış bir ikonayı parmağında çevirerek etrafı süzer. İnanışa nazaran parmağındaki ikonanın ucu hangi mezarda durursa vampirin orada yattığı söylenirdi. 

İkona durduğunda ahali hayretlere düşmüştür.

Halk şaşkındı, zira ikonanın gösterdiği iki mezarı ahali çok âlâ tanıyordu. Bu mezarlar, Yeniçeri Ocağı’nın kanlı zorbalarından Tetikoğlu Ali Alemdar ile Abdi Alemdar’a aitti. Bu iki kişi, yaşadıkları sırada hırsızlık, gasp, cinayet, tecavüz üzere akla gelebilecek bütün zorbalıkları yaptıkları için halk tarafından da düzgün tanınıyorlardı.

Birçok kişi aslında Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasından sonra meydana gelen 1833’te Vaka-i Hayriye’nin de etkisiyle devletin, yeniçerilere karşı bu olayı kullandığından dem vurur.

Meseledeki art plan göz gerisi edilmişti: Ali ve Abdi Alemdar, ocak kaldırıldığında esasen ölmüşler.

Mezar açıldığında ise halk dehşete düşmüştü. Zira iki yeniçerinin bedeninin formları da hala birebir; tırnak ve saçları da olabildiğince uzamıştı. Aslında bu durum epeyce olağandı. Bir cesedin saçları ve tırnakları uzayabilir, şişebilirdi. Ancak ahali, inanç yapılarının da sonucunda hortlaklık olarak algılamıştı.

Ebussuud Efendi’nin verdiği fetvada vurgulanan “kan çanağı gözler” ile işledikleri günahlardan ötürü kötü ruhların vücutlarına girmesiyle hortlamışlardır. Bu durumun bir sebebini de “padişahın kızgınlığı” olduğu düşünülür. Ocağı kaldıran Sultan II. Mahmut’a karşı gelmelerinden ötürü bu hale düştükleri ima edilmektedir.

Cadıcı Nikola, bu ruhların kasabadan defedilmesi için cesetlerin karnına kazık çakılarak kalplerini de kaynar suda haşlamak gerektiğini söyledi. Tüm bunlar yapıldı; lakin hiçbir değişiklik yoktu. Mektupta, bunların işe yaramadığı tabir edilerek Nikola tarafından cesetlerin ateşe verildiği söyleniyor.

Nikola’nın formülleri sonucunda kasabalarının berbat ruhlardan arındığına inanan halk, padişaha teşekkür mektupları gönderdi.

Tırnova kadısı Ahmet Şükrü Efendi’nin İstanbul’a gönderdiği resmi yazıda tüm olanlar bu halde aktarılmıştı. Devletin resmi gazetesi olan Takvim-i Vekayi’nin 5 Eylül 1833 tarihli sayısında bu olay yayımlandı.

İnanması güç, fakat resmi gazetede bile yayımlanan bu olay tüm ahaliyi korkutmaya yetmişti. Kimisine nazaran bu olay gerçekken, kimisine nazaran de yeniçerilere karşı bir karalama kampanyasıydı. Gerçeğini bilemeyiz; lakin devrine nazaran yorumladığımızda son derece ürkütücü olduğu bir gerçek.