Osmanlı’daki Eş Cinselliği Tasvir Eden Yapıtları Gördüğünüzde Birtakım Kalıplarınız Yıkılacak: Üstelik Şimdiki Kadar Tabu Değildi!

Günümüzde eş cinsellik; yeni çıkmış bir trend, gençler için bir heves, süreksiz bir periyot yahut “Amerika’nın oyunları” olarak görülerek güya yeni türemiş bir olgu olarak yorumlanabiliyor.

Ancak tabiattaki öbür hayvanlarda bile görülebilen eş cinsellik bir yana, insanlık tarihinin geçmişine baktığımızda da çokça örnekleriyle karşılaşabiliyoruz. Bu örneklerden kimileri da Osmanlı’da yer alıyor. 

Osmanlı devrinde tasvir edilen fotoğraflar, yazılan şiirler ve kimi tarihçilerin yorumları; özellikle 17. ve 18. yüzyılda Osmanlı’da “oğlancılık ve eş cinselliğin” olduğunu gösteriyor.

Osmanlı’dan kalma sanat yapıtlarında, erkek erkeğe ilginin birçok görsel tasviri bulunuyor. Fotoğrafların yanı sıra devrin şiirlerinde de çokça örneğine rastlayabiliyoruz.

Günümüzde her ne kadar, birtakım kesitler tarafından ‘sapkınlık’ olarak görülse de tarihimizin büyük bir kısmını oluşturan Osmanlı’da eş cinselliğin izleri vardı ve şimdiki kadar tabu görülmüyordu.

Özellikle Divan şairlerinin şiirlerinde, oğlancılık ve eş cinsellikle ilgili pek çok ipucu bulabiliyoruz.

Dönemin şairleri, eş cinsel alakaya işaret eden pek çok şiir yazdı ancak yorumcular ve mütercimler Osmanlı şiirindeki eş cinselliğin varlığını reddetmek gayesiyle bu şiirleri yavaş yavaş heteroseksüel bir alana ittiler yahut farklı biçimlerde yorumladılar. 

Divan edebiyatı şiirlerinden birine örnek olarak Enderunlu Nedim’in şiirini verebiliriz. Hatta ders kitaplarında bile yer alan bu şiirin 4. dörtlüğükaldırılarak mana kaybı yaşatmaya çalışılıyor:

Gel şu neşesiz gönle bir sevinç bağışlayalım.

Gidelim selvi boylu güzelim yürü Sâ’dâbâd’a.

İşte üç ikili kayık iskelede hazır.

Gidelim selvi uzunluklu güzelim yürü Sâ’dâbâd’a.

 

Gülelim oynayalım, dünyadan isteğimizi alalım.

Yeni Çeşme’den Tesnim suyu içelim.

Ejderha’nın ağzından hayat suyu aktığını görelim.

Gidelim selvi uzunluklu güzelim yürü Sâ’dâbâd’a.

 

Bazen gidip havuz kenarında salına salına dolaşalım.

Bazen gelip Kasr-ı Cinân’ı seyredelim, hayran olalım.

Bazen müzik okuyup bazen gazel söyleyelim.

Gidelim selvi uzunluklu güzelim yürü Sâ’dâbâd’a.

 

Annenden “Cuma namazına gidiyoruz.” diye müsaade alıp

Zulmedici felekten bir gün çalalım.

Gizli yollardan iskeleye gerçek dolaşıp

Gidelim selvi uzunluklu güzelim yürü Sâ’dâbâd’a.

 

Bir sen, bir ben, bir de hoş müzik söyleyen biri,

Eğer müsaadenin olursa bir de aşktan çılgına dönmüş.

Nedim Ey şuh, öbür dostları bugünlük feda edip

Gidelim selvi uzunluklu güzelim yürü Sâ’dâbâd’a.

Şiirdeki ipuçlarına bakacak olursak:

İkinci dörtlükte yer alan “Tesnim suyu”, “bengisu” manasına gelir. Yani bu suyu içen kişi artık ölümsüzdür. Şiirdeki “tesnim suyu” ile anlatılan ise aslında sperm ve bir sonraki satırda yer alan “Ejderhanın ağzından hayat suyu aktığını görelim.” cümlesi, bahsedileni daha da dengeli hâle getiyor.

Üçüncü dörtlükte yer alan “salına salına yürümek” tabiri, şiirin yepyeni lisanında “hirâman” olarak yer alıyor. İki manaya gelen bu söz, salınarak yürümenin yanı sıra “yasak olan şeyleri yapmak” manasında da kullanılıyor. Özcesi Nedim, burada bir kelam sanatına başvurarak sözcüğün eş cinsel bağlantı manasına da vurgu yapıyor. 

Dördüncü dörtlük, yani ders kitaplarından çıkarılan kısımda, müsaade alıp cuma namazına gitmekten bahsediliyor. Buradan çıkarılabilecek iki mana var, hem cuma namazına erkeklerin gittiği yani bahsedilen kişinin mutlaka erkek olduğu hem de annesinden müsaade alacak kadar küçük yaşta olduğu.

Aslında bu şiirden ve kullanılan sözcüklerden çıkarılabilecek bir dizi mana daha var ama şimdilik bu kadarla hudutlu kalıp bir öteki mevzuya geçelim.

Osmanlı devrinde eş cinselliğin varlığını kanıtlayan öbür eserler de bulunuyor:

Enderûnlu Fâzıl, yapıtlarında, bayanlardan hoşlanmadığını daima tekrarlamasının yanı sıra “Güzel Oğlanlar” isimli kitabı ve  “Hançerli Hanım Hikâye-i Garibesi” isimli, Osmanlı periyodundaki iki erkek ortasındaki bağlantıyı anlatan öyküsü bulunuyor.

Orhan Gazi devrinde başladığı iddia edilen oğlancılıkta, Hristiyan erkeklerle alakanın taciz boyutuna ulaştığı söyleniyor.

Divan edebiyatındaki eş cinsel göndermeli şiirlerde sık sık Hristiyan oğlanlardan bahsediliyor. Osmanlılara esir düşen Bizans İmparatorluğu’nun Selanik Başpiskoposu Gregoru Palamas, eş cinsel münasebetin çok yaygın olduğunu ve bilhassa esir alınan Hristiyan erkeklere yönelik tacizin fazla olduğunu söylemişti.

“Vesikalı erkek” diye bir kavram da vardı.

Özellikle 17. yüzyılda yaygın olan vesikalı erkekler, devlet tarafından bir meslek grubu olarak sayılıyordu. Bu vesikalı erkekler, fiyat karşılığında erkeklerle bağa giriyorlardı.

Bazıları hamamlarda çalışırken (esnaf hoşları ismi veriliyordu) kimileri ise gün içinde esnaf çırağı olarak vazife yapıyordu. Hatta Evliya Çelebi’nin Seyahatname isimli eserinde bu olaylara dair pek çok örnek geçiyor.

Eş cinselliği kabahat kapsamından çıkaran birinci devletlerden biri olan Osmanlı, Avrupa’ya bir medeniyet dersi vermiş diyebiliriz…

1526 yılında yayınlanan Bozok Sancağı Kanunnamesinde, eş cinselliğin yasal olmadığına yönelik tabirleri görebiliyoruz. Osmanlı’da eş cinsellik kabahat olarak yasalaştırılsa da bilhassa üst sınıflardaki insanlar tarafından hata olarak değerlendirilmediğini ve hayatlarının bir kesimi olduğunu da yapıtlarından anlayabiliyoruz. 

Zaten daha sonrasında Osmanlı Devleti, 1858 yılında Tazminat ıslahatları kapsamında eş cinsel ilgiyi kabahat olmaktan çıkardı ve 1858 Ceza Kanunnamesinde eş cinselliğe dair rastgele bir hata tanımlaması bulunamadı.

Kısacası; günümüzde Netflix’teki eş cinsel içerikleri sansürlüyoruz lakin atalarımızın birtakım yapıtları, Netflix içeriklerinden daha çok gökkuşağı temalı!

Osmanlı’nın mevzu olduğu, ilgi cazibeli başka içeriklerimize göz atmak isterseniz: