Osmanlı’daki Mevt Yarışı: Kurban Edilecek Kişinin Cellat Tarafından Kovalandığı Tüyler Ürpertici İdam Usulü

Osmanlı İmparatorluğu’nda, ister halktan ister padişahın kendi ailesinden olsun, çok sayıda infaz günümüz İstanbul’undaki Topkapı Sarayı’nda gerçekleşti. Sarayın sessiz duvarları, birçok suçluya şahit oldu.

Bahsedeceğimiz “ölüm yarışı” adlı kovalamaca da Topkapı’da başlayıp Kumkapı’da sonlanırdı. 18. yüzyılın sonlarından 19. yüzyılın başına kadar yaklaşık 20 yıl devam eden bu farklı idam formülünün ayrıntılarına birlikte bakalım.

Osmanlı’daki idam teknikleri, toplumsal statüye ve cinsiyete nazaran değişiklik gösteriyordu.

Osmanlı’da insanların idam edilme metodu direkt toplum içindeki pozisyonlarıyla ilgili olabildiği üzere cinsiyetlerine nazaran de farklılık gösteriyordu. Örneğin, kazığa oturtulmak yahut ölünceye kadar çentikli bir et kancasıyla asılmak üzere daha acı verici infaz biçimlerinden birini gerektirecek kadar iğrenç bir hata işlemeyen “sıradan insanların” sırf başları kesiliyordu.

Buna karşılık, vezirler ve kraliyet ailesi üzere daha yüksek rütbeli kişiler genellikle; ya celladın çıplak elleriyle ya bir yayın ipiyle ya da ipek bir mendille boğularak öldürülürdü. Öldükten sonra, vücut ekseriyetle denize atılırdı. Bayanlara gelince; bazı yüksek rütbeli mahkûmların mukadderatı, yüklü çuvallara bağlanıp hayattayken denize atılmaktı.

O devirlerde, Topkapı Sarayı’nın kapısında beden modülleri duruyordu.

Topkapı Sarayı, sultanın ana konutu olarak hizmet veriyordu ve birtakım kaynaklara nazaran, yakın vakitte öldürülen hatalıların kopmuş başları ve öbür kopmuş beden modüllerinin (burun, kulak, dil…) yığınları sarayın ön kapısında sergileniyordu.

Padişahın sarayında gerçekleştirilen çok sayıda infaza karşın (yalnızca Sultan I. Selim’in 16. yüzyıldaki sekiz yıllık kısa saltanatı sırasında, burada 30.000’den fazla kişiyi idam ettirdiği varsayım ediliyor), hiçbir resmi misyonlu yoktu. Sırf cellat, hiç bitmeyecekmiş üzere görünen bu işle görevlendirildi.

Amiyane tabirle; bahçıvanlar, suçluları “buduyordu”.

İnfazları gerçekleştirme işi ekseriyetle sarayın kelamda bahçıvanlarından birine düşüyordu, lakin bu kişinin çok yüksek bir mevkide olması durumunda infaz, sarayın bostancıbaşı (baş bahçıvan) tarafından gerçekleştiriliyordu. Hasılı suçluları “buduyorlardı”.

Bunun dışında; ihtiyaç duyulduğunda saray için çeşitli hallerde koruma, polis ve güvenlik olarak işlev görüyorlardı ve rastgele bir vakitte birkaç bin bahçıvan kadroda bulunmuştu.

Suçlulara ikram edilen şerbetin rengi, başlarına ne geleceğinin habercisiydi.

Saray yerinde idam edilecek hatalılar, idam edilecekleri gün, buzlu şerbetle yapılan şekerli bir içecekle haberdar edilirdi. Bu içki; sanığa, mahkemeye çıktıktan üç gün sonra sunulurdu. İçeceğin rengi, mahkeme kararının göstergesi olurdu. Beyaz affın rengiyken kırmızı, vefatın rengiydi. 

Kırmızı şerbet verilenlerin birden fazla, kısa bir mühlet sonra bir bahçıvan tarafından öldürülürken sadrazamlar üzere yüksek rütbeli yetkililerin hâlâ biraz umudu vardı. Bostancıbaşı, bu şahısları bahçelerden geçerek sarayın güney tarafındaki Balık Pazarı Kapısı’nın yanındaki yaklaşık 300 metrelik idam yerine kadar bir yarışa sokardı. Kaçan kişi, yarışı baş bahçıvanın önünde bitirirse cezası, kolay bir sürgüne indirilirdi.

Baş bahçıvanı yenen şahıslar de bulunuyordu. Hatta bilindik bir isim, üstüne ödül bile almıştı.

Tarihçilerin, bilinen belgelenmiş örneklere dayanarak ileri sürdüğüne nazaran, çok az kişi yarışta bostancıbaşını yenmeyi başardı. Kaybeden mahkûmlar, kapıya ulaştıklarında çabucak boğulurdu. Celladın, sarayın içini dışını bilmesi ve kurbana nazaran daha avantajlı bir pozisyonda olması düşünülünce bu pek de şaşırtan değil.

Baş bahçıvanı yenmeyi başaran istisnai birkaç kişi için işler bazen, sadece sürgün edilmekten bile daha düzgün gitmişti. Örneğin; bu yarışı kazanmasıyla bilinen son kişi, 1822’de Sadrazam Hacı Salih Paşa’ydı. Biraz da “etkileyici” olduğu söylenen ve beklenmedik zaferiyle kazandığı hürmet nedeniyle affedilmek bir yana, öldüllendirilip Şam’a vali olmuştu.

Osmanlı’nın mevzu olduğu, ilgi alımlı öteki içeriklerimize göz atmak isterseniz: