Sayısız Hayatı Kurtaran İnsülinin Keşfediliş Öyküsü
Dünya çapında milyonlarca insanı etkileyen ve beden gereğince insülin üretemediğinde yahut tesirli bir biçimde kullanamadığında ortaya çıkan kronik bir hastalık olan diyabet, insülin ilacı keşfinden evvel kesin olarak mevt ile sonuçlanıyordu.
Diyabetli beşerler, ekseriyetle açlığa ve yetersiz beslenmeye yol açan katı diyetleri takip etmek zorunda kalıyorlardı. Tesirli bir tedavi olmadığı için diyabet hastalarının birçoğu, teşhis konulduktan birkaç yıl sonra öldü. Fakat her şey, bundan 100 yıl kadar önce bir küme araştırmacının çalışmasından sonra değişti.
Bilim insanları, insülini nasıl keşfetti?
İnsülin, hücrelerin kan sirkülasyonundan glikozu emmesine ve güç için kullanmasına yardımcı olan bir hormondur. İnsülin olmadan glikoz, kanda birikerek yüksek kan şekeri düzeylerine ve çeşitli komplikasyonlara neden olur.
Diyabet ve pankreas ortasındaki ilişki birinci olarak 19. yüzyılın sonlarında Alman araştırmacılar Oskar Minkowski ve Joseph von Mering tarafından kuruldu. Pankreasın köpeklerden çıkarılmasının şeker hastalığına neden olduğunu buldular, bu da organın kan şekeri düzeylerini düzenleyen bir şey ürettiğini düşündürdü.
Ancak bu maddeyi izole etmenin çok sıkıntı olduğu ortaya çıktı. Pek çok bilim insanı, pankreas sıvılarını yahut dokularını çıkarmaya ve bunları diyabetik hayvanlara yahut insanlara enjekte etmeye çalıştı ancak hiçbiri başarılı olamadı. Pankreas özütleri rastgele bir tesire sahip olamayacak kadar çok zehirli, çok katışık yahut çok kararsızdı.
Aslında insülin ilacını can dostlarımız köpeklere borçluyuz.
Buluş, 1921’de Frederick Banting isimli genç bir cerrahın Toronto Üniversitesinde fizyoloji profesörü olan John Macleod’a bir fikir belirtmesiyle gerçekleşti. Banting, insülin üreten hücreleri yok eden sindirim enzimlerinin akışını durdurmak için köpeklerin pankreas kanallarını bağlamayı önerdi. Bunun, dejenere olmuş pankreastan daha güçlü bir çıktı elde etmesini sağlayacağını umuyordu.
Macleod şüpheciydi ancak Banting’e hipotezini test etmesi için küçük bir laboratuvar alanı ve birkaç köpek vermeyi kabul etti. Ayrıyeten ona Charles Best adında bir tıp öğrencisini asistan olarak atadı.
Banting ve Best, 1921 yazında birlikte köpekler üzerinde çeşitli deneyler yaptılar. Körleşmiş pankreaslardan ham bir ekstrakt üretmeyi ve bunu diyabetik köpeklere enjekte ederek kan şekeri düzeylerini düşürmeyi ve hayatta kalma müddetlerini uzatmayı başardılar.
İlk insan enjeksiyonu, beklenildiği üzere başarılı olmadı.
Bu sonuçlardan cüret alan Banting ve Best, insülini pankreastan çıkartma tekniğini geliştirdiler ve “isletin” ismini verdikleri daha saf bir çıktı elde ettiler ve daha sonra birinci sefer bir insan hasta üzerinde test ettiler.
Hasta, Toronto General Hospital’da şeker hastalığından ölmekte olan 14 yaşında bir çocuk olan Leonard Thompson’dı. 11 Ocak 1922’de birinci adacık enjeksiyonunu yaptı. Enjeksiyon alerjik tepkiye neden oldu ve kan şekeri düzeyleri üzerinde çok az tesiri oldu.
Ancak Banting ve Best pes etmedi. Saflaştırma süreçlerini düzgünleştiren ve ismini “insülin” olarak değiştirdikleri daha tesirli bir özüt üreten bir biyokimyacı olan James Collip ile iş birliği yaptılar. 23 Ocak 1922’de Leonard Thompson ikinci insülin enjeksiyonunu aldı. Bu sefer kan şekeri düzeyleri kıymetli ölçüde düştü ve semptomları değerli ölçüde düzeldi. İnsülin ile başarılı bir halde tedavi edilen birinci kişi oldu.
Tatlı bir anekdot: Vefatı bekleyen çocuklarla dolu hastane, umutla dolu bir sevinç yuvasına dönüşüyor.
1922 yılında insülin keşfi tam olarak tamamlanıp hastalar üzerinde uygulanmaya başlanmasının akabinde bir küme bilim insanı, Toronto Hastanesi’ne gitti. Bu hastanede 50’nin üzerinde diyabet hastası çocuk ‘tedavi’ görüyordu.
Ancak birçoğu komadaydı ve diyabetik keto-asidozdan ölüyorlardı. Komada olmayanlar ise kaçınılmaz olarak vefatla sonuçlanan katı bir diyete tabi tutuluyorlardı. Bunun onları tedavi edeceği umuluyordu.
Bu vefat döşeğinde olan çocuklar, hastaneye insülin aşısı ile gelen bir küme bilim insanı tarafından kurtarıldı. Bilim insanları, taze keşfedilmiş bu saflaştırılmış insülin özünü çocuklara enjekte etmeye başladılar.
Tedavi süreci natürel ki kısa sürmedi, 4 aylık bir süreç idi. Fakat son çocuğa insülin aşısı yapıldığı sırada aşı yapılan birinci çocuklar yavaş yavaş uyanmaya başladı. Akabinde komada olan çocuklar uyandı. Komada olmayanlar ise tam manasıyla düzgünleşti. Ölüm ve kasvete bürünmüş bu hastane, ansızın sevinç ve umut taşan bir haneye dönüştü.
Ancak bu muvaffakiyet, beraberinde büyük etik tartışmaları da getirdi.
İnsülin keşfinin haberi tüm dünyada süratle yayıldı ve Banting ve meslektaşları kahraman ilan edildiler. Birinci keşiflerinden yalnızca iki yıl sonra, 1923’te Nobel Fizyoloji/Tıp Ödülü’ne layık görüldüler. Fakat, muvaffakiyetleri birtakım tartışmalar ve zorluklarla geldi.
En büyük tartışmalardan biri, insülin araştırmalarında hayvanların kullanılmasıydı. Banting ve Best, deneylerini köpekler üzerinde gerçekleştirdi ve başka birçok bilim insanı, insülin üretimi ve testi için hayvanları kullanmaya devam etti. Hayvan hakları aktivistleri, gereksiz acılara neden olduklarını ve hücre kültürü yahut sentetik insülin üzere alternatiflerin araştırılması gerektiğini savunarak bu uygulamaları eleştirdiler.
Bir diğer tartışma da insülin üzerindeki patent haklarıydı. Banting ve takımı, insülinin patentini Toronto Üniversitesine sadece 1 dolara sattılar, insülinin geniş çapta bulunabileceğine ve uygun fiyatlı olacağına inanıyorlardı. Lakin üniversite daha sonra insülin piyasasını tekelleştiren ve yüksek fiyatlar belirleyen ilaç firmalarına haklarını satarak birçok hastanın insüline ulaşmasını zorlaştırdı.
Bu zorluklara karşın, insülin sayısız hayatı kurtarmaya ve daha fazla araştırmaya ilham vermeye devam etti. Bilim insanları, farklı hasta gereksinimlerine uyacak halde süratli tesirli, uzun tesirli ve kombinasyon insülin üzere farklı insülin tipleri keşfettiler. Ayrıyeten diyabetli bireylerin durumlarını daha tesirli bir halde yönetmelerine yardımcı olmak için insülin pompaları, daima glikoz monitörleri ve öteki aygıtlar geliştirdiler.
Her ne kadar tartışmalara sebep olsa da insülin, tıp tarihinin en büyük keşiflerinden birisi.
Günümüzde insülin, diyet, idman ve öteki ilaçlarla birlikte diyabetli beşerler için kritik bir tedavi olmaya devam etmektedir. Memleketler arası Diyabet Federasyonu’na nazaran, dünya çapında 20-79 yaş ortası yaklaşık 463 milyon yetişkin diyabet hastası ve bu sayının 2045 yılına kadar 700 milyona ulaşması bekleniyor. Son amacı diyabet için bir deva bulmak olan insülin araştırmaları ve yenilikleri devam etmektedir.
İnsülinin keşfi, tıp tarihinde bir dönüm noktası oldu ve ilk defa kronik ve ölümcül bir hastalığın bir ilaçla tedavi edilebildiğine işaret etti. Bu, insülini gerçeğe dönüştürmek için birçok manisi ve zorluğu aşan, çeşitli araştırmacı kümelerinin merakının, yaratıcılığının ve iş birliğinin bir sonucuydu.
İnsülin yalnızca diyabetli insanların hayatlarını değiştirmekle kalmadı, tıpkı vakitte endokrinoloji, biyokimya, farmakoloji ve biyoteknoloji alanlarında yeni araştırma ve yenilik yolları açtı. Yazımızı Frederick Banting’in şu kelamlarıyla bitirelim:
“İnsülin bana değil, dünyaya ilişkin.”