Siyasetçiler Bizi İkna Etmek İçin Nasıl Bir Lisan Kullanıyor?
Antik çağlardan beri ikna, telaffuzun ideoloji ve güç emeliyle kullanılan en kıymetli silahlarından biri. Lisanın kullanımı, eski dönemlerdeki sözbilimcilerden günümüzdeki siyaset uzmanlarına kadar ikna konusunda görüş ileri sürenlerin üzerinde durdukları en kıymetli öge.
Genel olarak, oburlarının davranışlarını ve kanılarını denetim altına almaya çalışarak ideolojiye yaptırım kazandırmayı amaçlayan her türlü lisan kullanımı politiktir diyebiliriz. Öbür bir deyişle, ideoloji barındıran her telaffuz politiktir. Aşağıdaki örneklerde, düz birer cümleymiş gibi görünen politik telaffuzların aslında hangi ögeleri barındırdığını ve hangi kategorilere girdiğini ele aldık.
Politik telaffuz, bir meslek kümesi diyebileceğimiz politikacılar tarafından kullanılır ve kendine has emelleri barındırır.
Halk, seçim periyotları başta olmak üzere, politik söylemin gücüyle yaratılan öznel gerçeklikleri benimser ve kendi pahalarını yaratır. Bunun sonucu olarak da aslında farkında olmadan kendi iradesiyle ve özgürce bir seçim yaptığına inanır.
Halbuki vatandaş; kendisine sunulan ve şartlanan, fark etmeden özümsediği ideolojik öznel gerçekliklerin seçimini yapar. İşte bu noktada, siyasette ikna formüllerinin ne derece değerli olduğunu görebiliriz. Lisan bilimci Van Dijk der ki, “İkna yoluyla kontrol altına alınan, halkın bilişsel süreçleridir.”
İdeoloji ve ikna, politik telaffuzun birbirine bağlı çocuklarıdır.
Van Dijk’a nazaran; politik telaffuzun genel ideolojisi, kendi somut ya da sembolik çıkarlarına hizmet eder ve halkı neyin iyi/kötü, neyin doğru/yanlış, neyin kendi faydalarına olduğuna inandırıp bunlara nazaran davranmalarını sağlar.
Bu sebeple, öbür ideolojik telaffuzlarda olduğu üzere, politik söylemde de “Biz ve Onlar – Güzel ve Kötü” halinde olmak üzere bir “ideoloji dörtgeni” bulunur.
Politikacıların görmediğimiz art planında çalışan uzmanlar, onlar için ortaya bir eser çıkarır.
Tüm bu stratejiler, siyasetçinin o anda kürsüye çıkıp aklındakileri söylemesiyle ortaya çıkmaz. Neredeyse tüm siyasetçilerin ardında ortak çalışan lisan bilimciler, psikologlar, sosyologlar, avukatlar üzere pek çok meslek kümesinden insan vardır ve hepsinin ortak çalışmasıyla ortaya bir konuşma yahut yazı çıkar. İkna ve manipülasyon stratejileri kısmında ise en büyük vazife lisan bilimcilere düşer.
Propaganda Çözümleme Enstitüsü’nün datalarına nazaran pek çok ikna stratejisi bulunuyor.
Halka yönelik politik söylemde şuurlu bakış açıları yaratmayı amaçlayan Propaganda Çözümleme Enstitüsü, parti propagandalarında dikkat çeken ikna özelliklerinden kimilerini şu formda sıralıyor:
- Olumsuz isimlendirme: Olumsuz mana barındıran kelimelerin muhalif partiler ya da şahıslar için kullanılması; öbür partiye ya da partilere olumsuz paha yükleme.
- Parlak genellemeler: Kendi partisi ismine her şeyin âlâ olduğunu söylemek; kendi partisini yüceltme; olumlu kıymet yükleme.
- Olguları kendi görüşü doğrultusunda yorumlama: Kendisiyle ilgili güzele gitmeyecek olguların olumsuz tesirlerinin azaltılması ya da başka kümenin olumlu yanlarının göz arkası edilmesi için gerçeklerin saptırılması ya da farklı biçimde yapılandırılması.
- Sanal ilişki oluşturma: Halkın psikolojisini etkilemek maksadıyla dinî, ulusal, etik ve etnik kıymetlere gönderim yapma.
- Halktan biri kimliği yaratma: Halkın siyasetçiyi kendilerinden biri üzere hissetmesini, kendileri için çalıştığını düşünmesini sağlama; aile modeli yaratma.
- Korku yaratma: Halkta başka partilere karşı gerçek ya da sanal nedenlerle endişe yaratıp, kendi çıkarını destekleme.
- Sürü psikolojisi yaratma: Halkı, herkesin bu biçimde düşündüğüne, münasebetiyle kendilerinin de bu biçimde düşünmeleri gerektiğine inandırma.
Bunlara ek olarak, aşağıdaki örneklerde görebileceğiniz üzere birçok alt başlık bulunuyor.
Yukarıdaki başlıklara birtakım örnekler verecek olursak:
-
Kendi parti kimliğini yüceltme
-
Olumlu kıymet yükleme, olumlu farklılık yaratma
“Başbakan adayımız belirli. Ekonomik programımız muhakkak. Dış siyasetimiz aşikâr. Avrupa Birliği ile bağlarımız belirli. Çok şükür; hiçbir karanlık ve bilinmeyen noktamız yok. Alnımız ak, başımız dik. Ardımızdan bizi kovalayan yolsuzluk evraklarımız, ayıplarımız, günahlarımız yok.” (CHP)
“Demokratik Sol Parti, halkın gözünde de partilerin gözünde de her şeyden evvel güvenilir partidir. DSP güçlü parti, halkçı parti, dürüst parti ve Demokratik Sol Parti partiler içinde en çalışkanı.” (DSP)
- Geçmiş olumlu aksiyonları vurgulama
“Bizim işsizliğimiz Almanya’dan Fransa’dan daha gerideydi (5 yıl önce). Üretimde yüzde 8 büyüme ile OECD ülkeleri ortasında 3 yıl üst üste birinci olduk. O devirde de bir istikrar programı uygulandı, 6 ayda krizden çıktık. Kimseden bir kuruş para dilenmedim. Başınızı önünüze eğdirmedim. Borcumuzu da tıkır tıkır ödedim.” (DYP)
“Çünkü bizim gayretimiz bir şan, şöhret, makam ve mevki uğraşı değildir. Bizim gayretimiz, milletimizin hak arama mücadelesidir. Bunun için mübarek bir gayrettir.” (AKP)
- “Halktan Biri” Modeli Yaratma
“Tayyip Erdoğan’ın öyküsü de benim şahsi hikâyem olmaktan çıkmıştır. Bu öykü milletimizin öz öyküsüdür.” (AKP)
“Ben bir anayım. Bu kez tutun elimi lakin hiç bırakmayın. Aranızdan bin yılda bir çıkan birinci kadın başbakan mağdur edildi. Hepinizin mağdur edildiği üzere.” (DYP)
“O 54 günde mesela bir Kardak krizi yaşandı. Ben dışişleri bakanıyım… Bir tek kişinin burnunu kanatmadan Yunanların, Kardak Adası’nı kendi egemenlik alanlarına sokma teşebbüsünü püskürttük… Bir dakika dedik. Gerekeni yaptık ve çektirdik.” (CHP)
- Parti İktidarını ve Ülke Geleceğini Özdeşleştirme
“Kır-at(logosundaki at) şahlanınca Türkiye şahlanacak. Bir büyük devlet gibi şahlanacağız.” (DYP)
“Ülkemizin kurtuluş yolu sizin mübarek ellerinizdedir. Bu mührü Altıok’a, yani zenginliğe, yani refaha, yani ulusal onura, yani Avrupa Birliği’ne, yani büyük ve aydınlık Türkiye mefkuresine basın. Ben 65 milyonun başbakanı olmak istiyorum. Zira kuracağımız Türkiye herkesin faydasına olacaktır.” (CHP)
“Bizi tek başımıza iktidara getirin, milletin kaygısına nasıl deva olacağımızı gösterelim. 3-0 istiyorum Rize’den. AB’nin yolu Rize’de Ak Parti’nin 3-0 kazanmasından geçer.” (AKP)
- Hedef Kimliği Yüceltme
- Olumlu Kıymet Yükleme
“Milletimizin ortak hafızasında bu cins durumlarda nasıl davranacağına dair birikim mevcuttur. Milletimiz bu cins durumları hakkaniyete en uygun halde değerlendirir. Türkiye girdiği bu karanlık tünelden er geç çıkacaktır… Yaşasın mazisi insanlık tarihi kadar eski büyük milletimiz.” (AKP)
“Bu millet yanlışsız, dürüst önderler idaresinde neler başarabildiğini tekraren ve tekraren göstermiştir. Türkiye’nin ulu kimliğine de şanlı tarihine de…” (GENÇ PARTİ)
- Ulusal, Dinî, Etik, Etnik Bedelleri Kullanma/ Vurgulama
“Allah’tan korkan, kuldan utanan bir iktidara muhtaçlık var. Siyasi namusu, ulusal haysiyeti ve vicdanı olan hiç kimse buna istek göstermez, göstermemelidir.” (AKP)
“Kimse Türkiye’de insanımızın inancına, ibadetine, kendi uygun gördüğü üzere bunu yaşamasına müdahale etmeyi akından bile geçirmesin.” (CHP)
- “Aile Modeli” Yaratma / Sahiplenme
“Ben sizin bacınızım… Hans’a bakın. O her şeyi daha az ödüyor lakin daha çok dayanak alıyor. Ben Ahmet’in rızkını Hans’a yedirmem. Demokratların kalesi Antalya! Bacılarım, evlatlarım, kardeşlerim…” (DYP)
- Toplum-içi küme kimliklerine gönderim/yüceltme
“Ben Denizli halkına öteden beri hayranlık duyarım. Zira Denizli halkının, girişimcilerinin ve personellerinin yaratıcılığı ile hızla kalkınan bir vilayetimizdir.” (DSP)
“Bu akşam gençlerimize ve bayanlarımıza hitap etmek istiyorum. Halı dokuyan kızlarımız, yöresel bebek yapan mesken bayanlarımız…” (DYP)
- Olumsuz Çerçeveleme : “Onlar”
- Başka Parti kimliğini yerme
“Ankara’daki çürümüş siyasetçiler yüzünden Türkiye’nin beli büküldü. Hepimiz fakirleştik. İşimizi kaybettik. Emekliler sıkıntı kuyrukları oluşturdu. Dürüst ve onurlu insanlarımız pazar yerlerinde çürük meyve zerzevat arar hale getirildi. Bir avuç insanın haramzade saltanatını sürdürebilmesi uğruna, içeride ve dışarıda gırtlağımıza kadar borca battık. Bankaların içi boşaltıldı. Kirli siyasetçiyle el ele veren iş adamı Türkiye’yi bir yolsuzluklar ülkesi haline getirdi.” (CHP)
“Halkımız siyasetten ve siyasetçiden tamamen ümidini kesmiş, öbür arayışlara mecburen girmiştir. Bu durumun tek istisnası Ak Parti’dir.” (AKP)
- Geçmiş ve durumsal olgulara gönderim/algılama biçimini etkileme
“Bizi yönetenlerden şikâyetçiyiz… Bizi yıldan yıla Batı dedikleri dış güçlere mahkûm ettiler… Her şeyimizi onlara kaptırmamıza bilerek ya da bilmeyerek zemin hazırladılar.” (ŞİKÂYET) (GENÇ PARTİ)
“Derviş, Ziraat Bankası’nı satacakmış Sayın Baykal’la. Razı mısınız buna? Ziraat Bankası’nı yabancılara vereceklermiş. Derviş o denli diyor. Razı mısınız buna?” (TEDİRGİNLİK, KAYGI YARATMA) (DYP)
- Geleceğe Yönelik Olgulara Gönderim
- Olumlu Çerçeveleme
- Söz Verme
“Milletvekili dokunulmazlığını kaldırarak siyasal yolsuzluklara son vereceğiz… Gençleri üniversite kapılarından döndüren çarpık eğitim sistemini değiştireceğiz…” (CHP)
“Ben bu ülkeye büyük bir sevda ile bağlıyım. Bunun için bütün gücümü milletimin hizmetine sunacağım… Edirne’den Hakkari’ye ülkemin selameti ve devletimin dünyadaki prestiji için harcayacağım.” (AKP)
“Şimdiye kadar Maliye’nin çıkarttığı mahzurları aşamadık lakin inşallah önümüzdeki seçimlerin ardından tekrar iktidara gelirsek orman emekçilerinin sorunu da öbür personellerin meseleleri üzere kesinlikle çözülecek. Bunun kelamını veriyorum.” (DSP)
Eylem Önermeleri ve İlgili Stratejiler
- Kışkırtma,
- Rakiplere meydan okuma,
- Halka vazife ve sorumluluk yükleme
“Ey Tayyip Erdoğan! Şayet biraz alım varsa, eğer bu ülkeyi nasıl yönetim edebileceğini benimle tartışabileceksen, o yüreğinde biraz yüreğin varsa çık karşıma bu akşam!” (DYP)
“Oylarınız pahalıdır. Oylarınızı bölmeyin! Sandıktan tek başına CHP iktidarı çıkması için bu ülkenin aydınlık ve namuslu beşerlerine büyük vazife düşüyor. Bu mührü Altıok’a, yani aydınlık ve büyük Türkiye mefkuresine basın!” (CHP)
“3-0 istiyorum Rize’den. Geridekiler yoruldunuz mu yoksa? Aman ha yorulmayın! Seçim bitip tutanakları tuttuğumuz ana kadar yorulmayacağız. Şimdi biz ‘yeter, karar milletindir’ diyoruz ve milletin kararı 3 Kasım günü hayata geçecektir.” (AKP)
Görünen o ki, siyasetçiler, söylemlerinde ikna stratejilerini sıkça kullanıyor.
Beş partiye ilişkin bilgilerden alınan örnekleri çoğaltabiliriz fakat aşikâr ki partiler, Propaganda Çözümleme Enstitüsü’nün unsurlarına epey başvuruyor. Elbette bunlara ek olarak, bağlaçların kullanımı, ses tonu, ezgisi, vurgular, sözcük seçimleri biçiminde saymaya devam edebileceğimiz çok daha fazla ölçek var.
Yalnızca Propaganda Çözümleme Enstitüsü’nün unsurlarını baz alarak baktığımızda bile ikna stratejilerine sık sık yer verildiğini görebiliyoruz.