Sovyet Diktatörlüğünde Muhaliflerin Tutuklanıp Gönderildiği “Gulag” Kampı Hakkındaki Dehşetli Gerçekler: Açlık, Azap ve Dahası…

Gulag, 20. yüzyılın en fecî ve insanlık dışı kurumlarından biriydi. Sovyetler Birliği’nin geniş topraklarına yayılan ve milyonlarca mahkûmun acımasız azap, açlık, hastalık ve vefata maruz bırakıldığı bir mecburî çalışma kampları ağıydı Gulag. Burası yalnızca bir siyasi baskı ve ekonomik sömürü aracı değil, tıpkı vakitte bir toplum mühendisliği ve ideolojik endoktrinasyon aracıydı.

Gulag’daki mahkumlar arasında köylüler, emekçiler, entelektüeller, sanatkarlar, dini inanç sahipleri, etnik azınlıklar, yabancı esirler ve Stalin’in totaliter rejimi tarafından düşman ya da tehdit olarak görülen herkes vardı. Pekala Gulag’in kuruluş maksadı neydi? Her kısımdan beşerler neden buraya tıkılıyordu?

Öncelikle Gulag’in çok kısa ve özet tarihini anlatarak başlayalım

Gulag’ın kökenleri, Vladimir Lenin’in siyasi muhalifler ve “sınıf düşmanları” için bir toplama kampları sistemi kurduğu Sovyet devletinin birinci yıllarına kadar uzanıyor. Lakin Gulag, asıl vahşetinin tepesine Lenin’den çabucak sonra gelen Joseph Stalin’in idaresi altında ulaştı.

Stalin, 1929 ve 1953 yılları ortasında kampları milyonlarca suçsuz kurbanla dolduran bir dizi kitlesel kıyım ve tasfiye kampanyası başlattı ve bunun o denli olmadığını, insanlara kaygı aşılayarak Gulag’a gönderilenlerin ‘vatan haini’ olduğunu anlatarak yaptı. Ayrıyeten Gulag’ı endüstrileşme ve kolektifleştirme projeleri için ucuz ve harcanabilir işgücü kaynağı olarak kullandı.

Mahkumlar sert ve tehlikeli şartlarda, birçok vakit uygun kıyafet, yiyecek, barınak yahut tıbbi bakım olmadan çalışmaya zorlandı. Birçoğu yorgunluk, maruz kalma, yetersiz beslenme yahut infaz nedeniyle öldü. Birtakım kestirimlere nazaran Gulag sisteminin varlığı müddetince 18 milyona yakın insan bu sistemden geçti, 6 milyona yakın insan da bu yırtıcı sistem içerisinde can verdi…

En baştan başlayalım: Stalin rejimi, insanların Gulag’a gönderilmesine hangi münasebetlerle karar veriyordu?

Stalin rejimindeki Sovyetler Birliği yetkilileri, insanları Gulag’a göndermek için çeşitli yollar kullanıyordu. Yetkililerin hapsetme kararı vermek için kriterleri ekseriyetle keyfiydi; siyasi muhalefet ve ideolojik farklılıklardan sabotaj yahut casusluk suçlamalarına kadar uzanıyordu. Bu kararları vermek için de bir ispata bile muhtaçlık duymuyorlardı.

Muhbirler, saklı polis ve göstermelik mahkemeler bir endişe ve paranoya atmosferi yaratmak için kullanılıyordu. Suçlandıktan sonra insanların hakları ellerinden alınıyor ve çoklukla delil ya da adil bir yargılama olmaksızın tutuklanıyor ve “işçi” kampı olan Gulag’a gönderiliyorlardı.

Peki beşerler Gulag’a bir halde gönderildikten sonra onları nasıl bir süreç bekliyordu? Gulag’da hayat:

Gulag’da bir mahkumun ömrü, sürekli bir hayatta kalma mücadelesiydi. Mahkumlar kamplara çok kalabalık ve sıhhatsiz trenlerle ya da kamyonlarla taşınıyor, birçoğu şimdi daha yoldayken hastalık ya da açlık nedeniyle ölüyordu zira hayatları esasen Stalin rejiminin hayat şartlarından dolayı acınası haldeydi.

Kampa vardıklarında eşyaları ve ferdî kimlikleri ellerinden alınıyor, işledikleri tez edilen suça nazaran bir numara ve kategori veriliyordu. Daha sonra kamp muhafızları ve vazifelileri tarafından sert sorgulamalara ve fizikî tacize maruz bırakılıyorlardı. Birçoğu daha fazla azap yahut infazdan kaçınmak için yanlış suçlamaları itiraf etmeye yahut diğerlerini suçlamaya zorlanıyorlardı.

Mahkumlar, çalışma misyonlarına ve hayat alanlarına nazaran kümelere ayrılıyordu. Kanal kazmak, yol ya da demiryolu inşa etmek, kömür ya da altın çıkarmak, kereste kesmek ya da tarım eserleri yetiştirmek üzere güç işler vardı bu çalışma vazifeleri ortasında.

Çalışma kotaları bir insanın altından kalkabileceği seviyede değildi ve karşılanması imkansızdı. Çalışma kotasını yerine getiremeyenler ağır cezalara çarptırılıyor ya da tayınları azaltılıyordu. Mahkumlar hava durumu ya da mevsim ne olursa olsun haftanın 7 günü, günde 14 saate kadar çalışıyordu. Açlık, soğuk, sıcak, hastalık, kaza ya da gardiyanların yahut başka mahkumların şiddetine maruz kalma üzere tehditlerle de daima karşı karşıyaydılar.

Kamplardaki hayat şartları dehşet vericiydi. Mahkumlar çok kalabalık barakalarda ya da ahşap yahut çamurdan yapılmış kulübelerde uyuyordu. Duş yahut lavabo üzere temizlenme tesislerine ya da pak suya erişimleri çok azdı ya da hiç yoktu.

Mahkumları etkileyen yaygın hastalıklardan kimileri açlık, vitamin eksikliği, donma, bit, pire, uyuz, dizanteri, iskorbüt, sıtma, tifüs ve tüberkülozdu. Bu hastalıklar ekseriyetle yetersiz besin, su, hijyen ve giysinin yanı sıra çok kalabalık ve soğuğa maruz kalmaktan kaynaklanıyordu. Birçok mahkûm da iş kazaları ve yaralanmalardan muzdaripti. Gulag yetkilileri, mahkumlara kâfi sıhhat hizmeti sağlamıyor ve onları çoklukla işgücü için sömürülecek “insan hammaddesi” olarak görüyordu.

Böyle ömür standartları altında can çekişirken Gulag mahkumlarından ne yapması isteniyordu?

Az evvel bahsettiğimiz haftanın 7 günü, günde 14 saate varan çalışma şartlarında Gulag yetkilileri; mahkumlardan tomrukçuluk, madencilik, inşaat ve çiftçilik üzere yorucu fizikî işlere maruz bırakılıyordu. Çok temel gereçler haricinde birçok işi de el ile yapıyorlardı. Taşınması gereken ağır materyalleri mahkumların kendileri, araç olmadan taşıyordu.

Mahkumların birçoğu fizikî tahribata maruz kalmanın yanı sıra akıl sıhhatlerini da kaybettiler.

Gulag’daki hayat şartları içler acısıydı ve hem fizikî hem de zihinsel sıhhatin bozulmasına sebep oluyordu. Mahkumlar, bahsettiğimiz üzere hudutlu şahsî alana ve yetersiz paklık imkanlarına sahip barakalara dolduruluyordu. Mahremiyetin ve şahsî eşyaların olmaması, aşağılanma ve insanlıktan çıkarılma hissini ağırlaştırıyordu. Sert disiplin, katı düzenlemeler ve hem gardiyanlardan hem de başka mahkumlardan gelen yaygın şiddet, daima endişe atmosferine katkıda bulunuyordu.

Gulag mahkumlarına verilen ruhsal ziyan çok derin ve geniş kapsamlıydı. Fizikî yorgunluk, çok izolasyon ve daima şiddet tehdidinin birleşimi zihinsel sıhhate önemli ziyan verdi. Birçok mahkum depresyon, anksiyete ve travma sonrası gerilim bozukluğu (PTSD) yaşadı. Umut, hedef ve saygınlık kaybı kimi mahkumların akıl sıhhatini yitirmesine, ümitsizliğe ve deliliğe sürüklenmesine yol açtı. Ruh sıhhati yetkililer tarafından ekseriyetle göz gerisi edildiğinden yahut faal olarak bastırıldığından, uygun tıbbi bakımın yokluğu durumu daha da kötüleştiriyordu.

Peki Gulag 1953 yılında sonlanana kadar mahkumlar daima bu türlü baskı altında mıydı? Hayır. Birçok mahkûm kümesi isyan etmiş, baskıya direniş göstermişlerdi.

Bazı Gulag mahkumları kendilerine karşı yapılan ezici tavra karşın akıl sıhhatlerini muhafazayı ve hatta baskıcı rejime direnmeyi başardılar. Mahkumların kendi ortalarında dayanışması ve takviyesi, morallerin korunmasında çok değerli bir rol oynadı. Bilinmeyen ağların kurulması, öykülerin paylaşılması ve erzakların paylaşılması üzere yardımlaşmalar, karanlığın ortasında bir insanlık parıltısı sundu. Gizlice protesto düzenlemek ve şiir ya da edebiyat yapıtları kaleme almak üzere entelektüel uğraşlar, teselli ve kendini tabir etme aracı sağladı.

Tüm Gulag kampları içerisinde en büyük ayaklanmalara ve isyanlara konut sahipliği yapan kamp, Vorkuta Gulag idi. Bu terimi şayet oyun oynuyorsanız tahminen Call of Duty: Black Ops’tan Reznov ile Gulag’dan kaçış vazifesinden hatırlıyor olabilirsiniz.

Vorkuta, Gulag sistemi tarihindeki en büyük ve en organize ayaklanmalardan biriydi:

Vorkuta ayaklanması, Sovyet bâtın polisinin başı Lavrentiy Beria’nın tutuklanmasından kısa bir müddet sonra, Temmuz 1953’te Vorkuta Gulag’daki mecburî çalışma kampı mahkumlarının büyük bir direniş göstermesi sebebiyle gerçekleşti.

• Ayaklanma, bir devlet avukatına erişim ve adalet talep eden mahkumlar tarafından pasif bir yürüyüş olarak başladı. Daha sonra, söz ve din özgürlüğü ve zorla çalıştırmaya son verilmesi üzere siyasi taleplerde de bulundular.
• Ayaklanma, Vorkuta Gulag kompleksindeki 17 kamptan 6’sına yayıldı ve yaklaşık 18.000 mahkumu kapsıyordu. Mahkumlar dikenli tellerle çevrili alanların içinde kaldılar ve şiddete başvurmadılar.
• Kamp idaresi bir hafta boyunca mahkumlara karşı rastgele bir zorlayıcı aksiyonda bulunmadı. Moskova’dan üst seviye yetkililer tarafından ziyaret edildiler ve onlarla müzakere etmeye çalıştılar.
• Durum, 26 Temmuz’da mahkumların azamî güvenlikli bir yerleşkeyi basıp 77 mahkumu hür bırakmasıyla değişti. Kamp şefi, “sabotajcıları” toplu olarak tutuklamaya başladı ve mahkumlar da silahlı direniş karşılık verdi.
• 1 Ağustos’ta kamp şefi, mahkumlara direkt ateş buyruğu verdi ve en az 53 personelin vefatına ve 135’inin yaralanmasına neden oldu. Daha sonra pek çok kişi yaralarından ya da tıbbi bakım eksikliğinden öldü. Ayaklanma iki hafta süren kanlı bir çatışmanın akabinde bastırıldı. Ayaklanan 18.000 personelin ortasından kaçanlar da oldu, fakat net sayı bilinmiyor.

Sonuç: Gulag’ın mirası ve alınması gereken dersler:

Gulag sistemi on yıllar boyunca devam etti ve Sovyetler Birliği’nin tarihinde ve Rus halkının kolektif hafızasında silinmez bir iz bıraktı. Hayatta kalanların anlattıkları ve Alexander Solzhenitsyn’in “Gulag Takımadaları” üzere yapıtları, sistemin dehşetini dünyaya ifşa etti. Gulag, totalitarizmin tehlikelerini, insan haklarının korunmasının kıymetini ve insan ruhunun akıl almaz zorluklar karşısındaki direncini keskin bir halde bizlere hatırlatıyor…