Taban Fiyata Artırım Geldiğinde Dolara, Borsaya, Enflasyona Tesirinin Nasıl Olması Bekleniyor?
SGK 2020 bilgilerine nazaran ülkemizdeki kayıtlı personellerin %42’si taban fiyat alıyor. Bunun yanında Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının enflasyon değerlendirmesine nazaran 2023 yılının kapanışı için enflasyon iddiası %65, 2024 yılı enflasyon iddiası ise %36 civarında.
Yüksek enflasyonun da olduğu bir ülkede taban fiyatın ne kadar olacağı ve bunun neleri etkileyeceği de elbette merak konusu oluyor. Artık asgari fiyat artışının bize neler getirebileceğine bakalım.
Asgari fiyat, yoksullukla gayret bedelidir.
Ülkelerin minimum fiyat siyaseti, personel ve ailelerini yoksulluğa düşmekten kurtarma üzerinedir. Bilhassa de enflasyonun daima arttığı durumlarda personellerin gelirlerinin, sarfiyatları ile uyuşmaması durumu kelam hususudur. Enflasyon ile artan fiyatlar, çalışanın alım gücünü düşürür ve onları ferdî bir ekonomik dengesizliğe iter.
Asgari fiyatın yükselmesi ile refah artışına ulaşmak da düşünüldüğü kadar kolay değildir. Zira görünen kadar görünmeyen ekonomi de tesirlidir.
Asgari fiyatın yükselmesi, patron penceresinden bakıldığında maliyet artışıdır.
İşverenin çalıştırdığı minimum ücretli çalışan sayısına nazaran maliyet de artar. Bunu açıklayacak olursak; işveren, bir eseri yahut hizmeti üretmek için vergiler, kira, hammadde vb. maliyetlerin yanında personellere de maaş verir. Bu fiyat de maliyet olarak düşünülür. Bu durumda maliyetin artması, kârda düşüşe neden olacaktır.
Maliyetleri artan işletmeler, kâr oranı düştüğü için tahlili fiyatları yükseltmekte bulur. Dengeyi sağlamak için minimum fiyatın artış oranında, hatta bazen daha yüksek oranda fiyat artırımına şahit oluruz.
Maliyeti artan ve çalışanların fiyatını ödemeye gücü yetmeyen işletmeler, birebir işi daha az personelle yönetim ettirmeyi düşünür. Kaldı ki bu yalnızca küçük işletmelerde geçerli değildir. Örneğin bir fabrikada yüzlerce hatta binlerce personel var. Minimum fiyattaki artış tüm bu personelleri kapsayacağına nazaran bu patronlar de emekçi çıkarmaya gidebilirler. Bu durum hem personellerin işsiz kalmasına hem de işine devam edenlerin, işten çıkarılanların işlerini de sırtında taşımasına neden olur. Münasebetiyle yüksek bir minimum fiyat artırımı, işsizliğe neden olur.
Asgari fiyat ile enflasyonun ortasında bir kısır döngü var.
Fiyatların artması ile alım gücünü kaybeden emekçileri düşünen ‘sosyal devlet’, minimum fiyatın artırılmasına karar verir. Artık emekçi ve ailesi fiyatlar karşısında biraz daha alım gücü yüksek pozisyona gelir. Ama patronun maliyet artışı ile eserlere yaptığı artırımlar ile emekçi tekrar eski pozisyonuna döner.
Bu durumda enflasyon artışı minimum fiyatın artmasını zarurî hâle getirirken, taban fiyatın artışı da enflasyonu artıracaktır. Bu mevzuda TCMB raporlarından olan 2023 III. Enflasyon Raporu’na baktığımızda asgari fiyattaki 1 puanlık artışın, enflasyonda 0,93 puanlık fiyat artışına karşılık geldiğini de görürüz.
Fiyat artışı ve enflasyonun yükselmesi, aslında ‘kısa vadede zararlar’ olarak ele alınır. Ama minimum fiyat artırımının uzun vadede olumlu yanları da vardır.
Zam alan emekçi ve ailesinin, gereksinimlerini karşılamaya başlaması ile tüketim artacaktır. Üretilen eserlere karşı talep artacak, talepleri karşılayacak arz ortaya çıkacak ve alışveriş oluşacaktır.
İktisadi pencereden arz ve talebe baktığımızda talep artışı ülke iktisadı için kıymetlidir. Çünkü artan tüketim, Gayri Safi Yurt İçi Hasıla’nın büyümesini üste çekecektir.
Gelir basamaklarının alt diliminde yer alanları, yani personelleri müdafaayı amaçlayan taban fiyat, gelir uçurumunu önler. Zira bu fiyatlar piyasa şartlarına nazaran belirlenmiş olsaydı gelir dağılımındaki adaletsizlik uçurumu hayli derin olurdu. Dediğimiz üzere bu durumda personel kendi hakkı olan fiyatı alamaz, büsbütün piyasaya bağlı bir fiyatla çalışırdı.
Özellikle Sanayi İhtilali sonrası çalışma kurallarına ve fiyatlarına bakıldığında, emekçi haklarının ve fiyatlarının piyasaya ve kapitaliste bırakılması epey fecidir. Bu açıdan minimum fiyat, devletin en kıymetli ‘sosyal politikası’ denebilir.
Asgari fiyat artışının dolar üzerinde direkt tesiri yoktur.
Asgari fiyatın artması ile dolar direkt bir artış göstermez. Ama dolaylı taraftan hem dolar kuruna hem de ihracatçılara tesirinden bahsedebiliriz. Hükûmet, taban fiyatı mahallî para ünitesi üzerinden belirler lakin yabancı para üniteleri ile belirlenen fiyatlarda bu durum sorun yaratır.
Merkezi güce bağlı olarak belirlenen birtakım yabancı para üniteli fiyatlar ihracatçıyı tesirler. Birebir vakitte TL bazlı maliyet artışı da ihracatçının kârında azalmaya neden olur. Bu da ülkenin daha az ihracat yapması ve daha az ihracattan para kazanması demektir.
Borsa ve tahvil üzerinde taban fiyatın artışı oldukça değerli.
Borsa için minimum fiyat artışı aslında olumlu. Zira üstte da bahsettiğimiz üzere minimum fiyat artışı talepleri artırıyordu. Bunun sonucunda artan talep ile eser alımı artıyor ve şirketlerin kârlılığı da artıyor. Bilhassa besin kesimi üzere dayanıksız malları üreten şirketler kârlılıklarını artırıp borsaya canlılık kazandırırlar.
Tahvil açısından taban fiyatın artması iki farklı biçimde kıymetlendirilebilir. Öncelikle taban fiyatın artmasının enflasyonu da artırdığını hatırlayalım. Artık iki farklı haldeki değerlendirmeye bakalım. Şayet sabit getirili bir tahvilin etkilenmesinden bahsediyorsak olumsuz etkilenecektir. Zira fiyatlar ve enflasyon karşısında o sabit gelir bedel kaybedecektir. Ama bahsedilen tahvil enflasyon endeksli tahviller ise olumlu etkilenecektir. Zira enflasyon ile birlikte o da artacaktır.
Açlık ve yoksulluk hududuna nazaran taban fiyat şu an ne pozisyonda?
TÜRK-İŞ, 2023 Kasım ayı için Açlık ve Yoksulluk Sonu’nu açıkladı. Datalara geçmeden evvel Açlık Sonu ve Yoksulluk Sonu farkına bakalım. Açlık sonu, 4 kişilik ailenin besin harcaması meblağı; yoksulluk sonu ise besin ve başka tüm temel harcamalar için gerekli olan gelir meblağıdır.
2023 Kasım ayı açlık hududu 14.025 TL, yoksulluk hududu ise 45.686 TL olarak açıklandı. Şimdiki taban fiyatın (net ücret) 11.402 TL. Yani 4 kişilik bir ailede tek bir çalışan varsa ve bu kişi minimum fiyat alıyorsa “yoksulluk” değil direkt “açlık” sonunun altında bir hayat sürüyor.
Asgari fiyatın son 5 yılda dolar ve altın karşısında bedeli nasıl değişti?
Asgari fiyatın yıllara nazaran kaç dolara tekabül ettiğini enflasyonu da hesaba katarak hakikat biçimde görebiliriz. TCMB ve CSGB bilgilerine nazaran minimum fiyat 2018 yılında 394 dolar, 2019 yılında 415 dolar, 2020 yılında ise 381 dolar ediyordu. Pandemi sonrasında ise 2021 yılında 349 dolar, 2022 yılı ocak ayında 300 dolar ediyordu. 2023 yılı başında ise taban fiyat 456 dolar ediyorken aralık ayı ile 392 dolara karşılık geliyor.
Altın ile kıyaslanmasına bakıldığında minimum fiyat 2019 yılında 4,6 çeyrek altın, 2020 yılında 3,4 çeyrek altın, 2021 yılında 3,3 çeyrek altın, 2022 yılında ise 3 çeyrek altın alırken 2023 yılı minimum fiyatı ile (kasım ayı fiyatına göre) 3,6 çeyrek altın alınabiliyor.
Genel açıdan minimum fiyatın artırılmasının olumlu ve olumsuz yanları mevcut. Ayrıyeten bunu birçok istikametten kıymetlendirebiliriz. Değişen kaideler da kesin denen bilgileri elbette değiştirebilir. Ancak kesin olan iki husus var ki taban fiyatı artırmak gelir dağılımında adaleti ‘kesin’ olarak sağlamaz ve tekrar asgari fiyatı artırmak her vakit alım gücünü yükseltmez.
Konu ile ilgili misal içeriklerimiz: