Tarihte Halktan Alınan ve Okuyunca “Yok Artık” Dedirten Tuhaf Vergiler (Ama Tekrar de Bir ÖTV Değil!)

Başlarda armağan-bağış ismi altında tahsil edilen vergilendirme, Orta Çağ’ın sonlarından beri hayatımızda var. Devleti ayakta tutan kıymetli bir gelir kaynağı olmayı tarih boyunca koruyan bu mevzuda birtakım devletler var ki halkın toplumsal yaşantısına kadar müdahale etmiş.

“Bu kadarı da olmaz!” diyebileceğiniz tipten bu vergileri, geçmişte beşerler öderken sanki bu türlü bir reaksiyon veriyorlar mıydı, yoksa biz mi şu an garipsiyoruz? Gelin, bu sorunun yanıtına birlikte karar verelim.

İdrarın kıymetli olduğunu elbette biliyoruz. Pekala fakat vergisi?

Antik Roma’da, amonyak içerdiğinden idrar çok kıymetliydi. O denli ki paklık ve hijyen konusunda da kendisine sıkça başvurdukları idrarı kir çıkarmada, temizlikte ve hatta diş beyazlatmakta kullanmışlardı. Ve elbette hükûmet de her kaygının dermanı olan bu idrara bir vergi koyar!

Bugün bize iğrenç gelen idrarın üzerine sifonu hiç düşünmeden çekerken Romalılar o devirde idrarı bir ticaret aracı olarak kullanıyordu. İmparator Vespasianus, Roma’da halka açık tuvaletlerde idrar ticaretinden haberdardı ve bu idrarları vergilendirmeye karar verdi. “Para kokmaz” manasına gelen “Pecunia non olet” kelamı, 1. yüzyılda getirilen idrar vergisi sonucunda ortaya çıkan ünlü bir kelamdır.

Günümüzde sakala vergi getirilse ülkede neredeyse birçok erkeğin sakalsız gezeceğine eminiz.

Avrupa tarihi genel olarak garip vergileriyle tanınıyor. O periyotlar herkesin bıyık ve sakal bırakmasının akabinde hükümdarlar, vatandaşlara sakal vergisi getirmişti. 1535’te VIII. Henry bu vergiyi hayata geçirdi. Vergi oranı ise sakal sahibinin toplumdaki düzeyine nazaran artış ya da azalış gösterdi. Ve elbette Sakallı Henry bu vergiden muaftı!

Avrupa kökenli Rus hükümdarı Büyük Petro da 1698’de sakal vergisi getirmişti. Ancak onun sebebi çok farklıydı. Herkesin bıraktığı latifeli Petro, öbür ülkeler tarafından geri kalmışlığın bir sembolü olarak bilindiğini düşünüyordu.

Bugün alırken fiyatına baktığımızda iki sefer düşündüğümüz yemeklik yağ için de vaktinde vergi ödeniyormuş.

Bu garip vergi de Eski Mısır’da alınıyormuş. Firavunlar, tebaalarını vergilendirmeye gelince bu türlü garip bir usul bulmuşlar. O periyotta Mısır’da bir yazıcı ordusu tahıldan biraya nakledilen her şey için vergi ödenmesini sağlamakla görevlendirilmişti.

Üstelik yemeklik yağın tekrar kullanılması kanunlara tersti. Bu ordu, yemeklik yağların tekrar kullanıp kullanılmadığını gözlemlemek için konutları arardı. Böylece “yağ” vergisi de tarihte uygulanan garip vergi listesinden nasibini aldı.

Çok pencere, büyük bir konut demekti. Konutunuzda fazla pencereye sahipseniz o periyotlar İngiltere’de vergi ödemeniz kaçınılmazdı.

Aslında bu vergi, vatandaşların servetleri hakkında bir öngörü oluşturuyordu. 1696’da İngiltere’de uygulanan bu sistemde daha fazla pencere, daha büyük bir mesken demekti. Bundan ötürü da konut sahibi, daha az pencereli daha küçük bir meskende daha fakir yahut evsiz bir beşerden daha fazla vergi ödemek zorunda kalacaktı.

Teoride mantıksız üzere durmuyor. Lakin pratikte planlandığı kadar da güzel sonuçlar veren bir sistem olmamış. Zira beşerler, pencere olarak nitelendirilemeyen çeşitli duvar tabanlı açıklıklar için vergilendirilmiş.

Kimi beşerler vergiyi ödememek için pencerelerini kapatmışlar. Bu da yetersiz ışık ve havalandırmaya sebebiyet verince beşerler bu sefer de tifüs, çiçek hastalığı ve kolera üzere hastalıklara yakalanıp ölmüşler. 1851’de ise tarih sahnesinden silinmiş bu garip vergi.

Memenin bile vergisi varmış! Hindistan’da “Mulakaram” ismindeki bu vergi, yalnızca alt sınıf bayanlarından alınıyordu.

Bir vakitler Hindistan’ın Kerala Eyaleti’nde hükümdarlar tarafından alınan göğüs vergisi, alt sınıftan bayanların halka açık alanlarda örtünmeyi istediklerinde alınırdı. Epeyce aşağılayıcı olan bu vergi için vergi memurları fakir mahallelerdeki bayanları muayene eder, meme büyüklüğüne nazaran vergiyi de hesaplarlardı.

Bir efsaneye nazaran de bu vergi, bir protestoyu da temsil ediyor. Neredeyse iki yüz yıl evvel Cherthala Kasabası’nda vergi memurlarının yaptığı muayene sırasında Nangeli adında bir bayanın göğüslerini kestiği ve vergi memurunun önüne attığı söylenir. Bu protesto, Nangeli’nin hayatına mâl olsa da vergiyi sonlandırıcı bir tesiri olduğu aşikâr.

Bugün olsa birçoğumuzun ödemekle yükümlü olacağı “bekarlık” vergisi.

Türkiye’de uygulanması istenen bu vergi, Cumhuriyet’in birinci yıllarında Yozgat milletvekili Süleyman Sırrı Bey’in TBMM’ye bekar erkeklerden vergi alınmasıyla ilgili önerge sunmasıyla ortaya çıkmış. Ama Kurtuluş Savaşı’nda ülkede azalan nüfusun artması maksadıyla hazırlanan bu vergi yasalaşmamış.

Hatta bu önergeye reaksiyon gösteren müzmin bekar Hüseyin Rahmi Gürpınar “evlenmedim, evlenmeyi de düşünmüyorum, bekarlığın ceremesi kaç lira ise çekmeye hazırım” demiş. 

Vergiler, toplumsal şartlar doğrultusunda değişkenlik göstermiş ve günümüze kadar gelmiştir. Şartların farklı olmasından ötürü bugün bize bu vergilerin birden fazla komik gelebiliyor. Lakin o periyodun koşullarına nazaran yorumladığımızda “saçma” da olsa hepsinin bir açıklaması var.