Tenkitlerle Baş Etmenin 4 Adımı
Bazı kişiler kendilerine yapılan tenkitler karşısında çok sakin kalabilirken, kimi bireyler de çabucak sinirlenip parlar. Bunun neden bu türlü olduğuna dair kendinizce bir anlayışa sahip olsanız da bilim insanları ve araştırmacılar farklı düşünüyor olabilir.
Bu durumu açıklamak için araştıran çok sayıda bilim insanı var. Örneğin Jay T. Knippen ve Thad B. Green, 1996 yılında Amerika’da yaptıkları araştırmada, tenkitten neden hoşlanmadığımızı anlamamızın eleştiriyle baş etmenin ilk adımı olduğunu fark etmişler. Bunun sonucunda da tenkit ile baş etmek için beş adım geliştirmişler. Bu yazıda onların daha sistematik hale getirilmiş biçimini ele aldık.
Olumsuz tenkitlere karşı koyamıyor oluşunuzun gerisinde, hissettiğiniz “değersizlik duygusu” olabilir.
Eleştiri hakkında araştırmalar yapanlardan biri de Dr. David Burns. Dr. Burns bir bilişsel davranışçı terapist olup tıpkı vakitte “İyi Hissetmek” kitabının da müellifidir. Yazara nazaran bizi üzen şey aslında yapılan olumsuz tenkitler değil. Bu olumsuz tenkitlerin tetiklediği şey, kendimize dair sahip olduğumuz inançlarımız. Bir örnekle somutlaştıralım:
Bir mağazada çalıştığınızı düşünün ve müşterilerden birinin sizin hakkınızda kötü denilebilecek bir tenkit yaptığını farz edelim. Sizin aklınıza gelen birinci fikirler “Müşteriler bile benim hiçbir işe yaramadığımı fark etti.”, “Kesin beni işten atacaklar.” üzere cümleler ise muharrire nazaran aslında tenkitlerle başa çıkmada çok da yeterli olduğunuz söylenemez. Burada kendinize dair olan “ben değersizim, hiçbir işe yaramam” ön kabulü, müşterinin yorumuyla tetiklenmiş oluyor.
Eleştiri idaresi empati adımıyla başlar.
Bu adımda Knippen ve Green, bizi eleştiren kişinin bizimle neden bu halde konuştuğunu anlamaya çalışmak için yapacağımız empatinin önemli olduğunu lisana getirmişler. Dr. Burns de buradan yola çıkmış ve bunun o bireyde kendisinin dinlenildiğine ve anlaşıldığına dair bir his oluşturduğundan bahsetmiş. Bunu ise ona sorular sorarak yapabileceğimizi vurgulamış.
Örneğimizden devam edelim: Müşteri “Ne kadar beceriksizsin, sana burada boşuna maaş veriyorlar.” üzere sert bir yorum yapmış olsun. Bu adımda “Neden maharetsiz olduğumu düşünüyorsunuz, pekala sizce bu iş nasıl yapılmalı?” üzere sorular sorduğumuzda; çoğu vakit, karşımızdaki cevap beklemediği için susabilir.
İkinci adımı ise tenkitleri kabul ederek onu savunmasız hale getirmek.
Dr. Burns’e göre bu adımda eleştiriyi yapan bireye onun düşmanı olmadığımızı, aslında onun yanında olduğumuzu ona hissettirmeye çalışmalıyız. Bunun için kullanacağımız teknik, onunla anlaşabileceğimiz noktalara odaklanmak olabilir.
Örneğimize devam edelim: Evvelki adımda onu anlamaya çalışmış ve neden maharetsiz olduğunuzu düşündüğünü sorgulamıştınız. Buna müşterinin “Çok yavaş çalışıyorsun. İki saattir sırada bekliyorum. Bu nasıl hizmet?” dediğini farz edelim. Onun elinden silahını almak için “Evet, haklısınız; bugün biraz kalabalık ve işçi sayımız hudutlu, bu yüzden sırada bir mühlet beklemek zorunda kaldınız.” üzere bir cümleyle onun yanında olduğunuzu hissettirebilirsiniz. Bu biçimde, eleştiren kişi artık bizi düşman olarak algılamayı bırakabilir ve bizimle daha anlayışlı bir biçimde bağlantı kurabilir.
Bazen tenkitlerde doğruluk hissesi vardır ve değiştirilmesi gereken şeylere vurgu yapılıyordur.
Dr. Burns’e nazaran tenkit bu adımlar izlendiğinde birden fazla vakit bu adıma yetişmeden biter. Ancak bu adıma kadar geldiyse eleştiren kişi sizden bir değişiklik sözü bekliyor olabilir. Tenkidin haklı olup olmadığına karar verdikten sonra değişim yapıp yapmamak sizin elinizdedir. Değişim yapmayı istemiyorsanız bunu kararlı bir formda lisana getirmeniz gerekir.
Örneğimizde herhangi bir değişiklik yapmayacağımızı kararlı bir halde tabir etmek istersek şayet söze şu halde devam edebiliriz: “Mağaza siyasetimiz gereği yalnızca muhakkak sayıda işçi çalıştırabiliyoruz, bu yüzden işçi sayımızı artırmamız mümkün değil. Lakin siz sırada beklemeyi sevmiyorsanız isterseniz müşteri yoğunluğunun görece daha az olduğu salı ve perşembe günlerini alışveriş için tercih edebilirsiniz.”
Amacı tenkit yapmak değil, sizi bozmak olan beşerler için ise farklı bir stratejimiz var.
Bu adımda Dr. Burns’e nazaran bu kişileri biraz överek cümleye başlayıp onları “Haklısın, bu çok kıymetli bir nokta; daha âlâ nasıl olabilir, bunu birlikte araştıralım.” üzere cümleler ile araştırmaya ve doğrusunu öğrenmeye yöneltmeliyiz.
Örneğimizde bu, şu cümleler kullanılarak yapılabilir: “Haklısınız, bu değerli bir bahis; isterseniz biz bunu önümüzdeki günlerde mağaza idaresiyle konuşup bir tahlil bulmaya çalışırken siz de bu yoğunluğu nasıl yönetebileceğimizi bize yazılı olarak iletin. Kasada bulunan arkadaşlarımıza tekliflerinizi verdiğiniz vakit onlar bize iletecektir.”
Not: Bu adımları uyguladığınız halde yönetemediğiniz tenkitler olabilir. Bazen sahiden tek gayesi size ve kimliğinize saldırmak olan kişilere de denk gelebilirsiniz. Lakin Dr. David Burns bu teknikleri kullanarak %90’a kadar tenkit idaresinde uzmanlaşabileceğinizi söylüyor.