TIP, Hukuk, Hatta İdeoloji Üzere Pek Çok Alanda Kullanılan Bir Terim Düşünün: ‘Kümülatif’ Aslında Ne Demek, Bize Ne Anlatıyor?
Bir lisanı ne kadar sade kullanırsak ve tıpkı vakitte da ne kadar süslü kullanabilirsek o lisan aslında o kadar varlıklı bir lisan olur. Şanslıyız ki binlerce yıldır kullandığımız Türkçe de bu türlü bir lisan. Vakit içerisinde pek çok farklı lisan ile etkileşime giren Türkçe içerisinde bugün artık yabancı olduğunu bile görmezden geldiğimiz ve birebir vakitte faal olarak kullandığımız pek çok söz var. İşte kümülatif de bunlardan bir tanesi.
Kümülatif aslında hayatımızın çabucak her alanında bir formda karşımıza çıkan bir kavram, Hatta tahminen tam olarak manasını bilmiyor olsak bile günlük hayatta kullanıyoruz zira o kadar çok alanda kullanılıyor ki artık içinde kümülatif kavramının olduğu vazgeçilmez tabirler bile var. Gelin kümülatif ne demek biraz yakından bakalım ve kullanıldığı alanlarda nasıl karşımıza çıkıyor örnekler üzerinden görelim.
Öncelikle kavramın söz manasına bakarak başlayalım: Kümülatif ne demek?
Diğer lisanlara Fransızca cumulatif sözünden geçen kavram lisanımızda kümülatif, İngilizcede ise cumulative olarak kullanılmaktadır. Sözün en temel manasını kümelenme, birikme, artan ve yığılarak ilerleyen şeklinde tanımlamak mümkün. Tek başına kullanıldığında durumu nitelerken bazen de kullanıldığı alana nazaran değişen bir kavram ile birlikte kullanılarak o alanda bir tabire dönüşür.
Kümülatif kavramı en çok bilim ve ideoloji için kullanılmaktadır:
Kümülatif sözünün temel manası olan birikerek ilerleme tarifini duyduğumuz anda zati aklımıza birinci gelen alanlar bilim ve ideoloji oluyor. Çünkü artık hepimizin bildiği üzere hiçbir bilimsel çalışmanın sonucu aslında tek bir çalışmanın sonucu değil. Tahminen yüzlerce yıl evvel araştırılmaya ve üzerinde çalışılmaya başlanmış bir mevzu hakkındaki bilgiler birikerek son sonucu veriyor. Olağan bu sonuç, her vakit son sonuç olmayabilir.
Felsefe ise direkt olarak kümülatif olarak tanımlanır ve hatta Türk Lisan Kurumu ‘Felsefi bilgi, kümülatif bilgidir.’ cümlesi ile kümülatif sözünü örneklendirir. Sonuçta felsefe dediğimiz alandaki birinci adımlar günümüzden binlerce yıl evvel atılmış ve sonraki filozoflar bu adımlar üzerinden ilerleyerek yeni fikirler açığa çıkarmışlardır.
Tabii husus ideoloji olunca ideoloji kümülatiftir demek her vakit tek hakikat olarak kabul edilmez. Evet, her fikir daha evvel ortaya atılmış bir niyet üzerinden doğar lakin ideolojinin işi birebir vakitte bilgi üzerine sorgulama yapmak olduğu için bu tarif her vakit hakikat kabul edilmez. Şöyle diyebiliriz; bilim her vakit kümülatif olmak zorundadır lakin ideoloji için bu türlü bir mecburilik yoktur. Bu tanıma itirazınız varsa ideoloji yapıyorsunuz demektir. Buyurun.
Hukukta kümülatif borç tarifi vardır:
Kümülatif kavramının farklı alanlardaki kullanım örneklerinden biri de hukukta karşımıza çıkıyor. Külli ya da kümülatif borç olarak tanımlanan durum her alacaklının hakkı olan ödencin tamamı ya da her borçlunun ödencinin tamamı biçiminde tanımlanır. X şahsının hem Y hem de Z şahsına 100’er liradan birikmiş 200 lira borcu olması ya da Z şahsının hem X hem de Y şahsından 100’er liradan birikmiş 200 lira alacaklı olması üzere. Elbette kavramın kullanıldığı daha pek çok farklı örnek vardır.
Matematikte bile kümülatif kavramı vardır:
Matematikte olmasa şaşardık aslında fakat emin olun aslında bildiğimiz bir hususta karşımıza kümülatif kavramı çıkıyor, üslü sayılar. Bir sayının karesi, o sayının kendisi ile çarpımıdır. 2’nin karesi 4, 3’ün karesi 9, 4’ün karesi 16. Yani bir sonraki her vakit bir evvelkinin üzerine eklenerek ilerliyor. Kümülatifin tarifi neydi, birikerek ilerlemek. İşte size matematikte kümülatif kavramı.
Aslında matematikte kümülatif kavramının daha kolay bir örneği daha var, para biriktirmek. Her ay kenara 100 lira atarsanız ne olur, o para birikerek ilerler. Yani birinci ay kenara attığınız 100 liranın üzerine 100’er lira ekleye ekleye biriktirerek paranızın oranını arttırır yani tasarrufunuzu ilerletirsiniz. Devletlerin vergi toplama sistemi de buna benzeridir.
Aklınıza gelen her alanda aslında kümülatif kavramı kullanım örnekleri var:
Tıp, kimya, iktisat, üretim, ticaret üzere aklınıza gelen gelmeyen her alanda kümülatif kavramının kullanılması ile karşılaşabiliyoruz. Gelin birkaç örnek daha görelim;
Antibiyotik direnci takibinde,ampirik antimikrobiyal tedavinin seçiminde klinisyenlere yarar sağlamak gayesiyle sıklıkla kümülatif antibiyogramlar kullanılmaktadır.
Kümülatif metan üretim ölçüleri, toplam numunenin metan üretim bedellerinden aşı çamurundan üretilen metan üretim ölçüsünün çıkarılmasıyla hesaplanmıştır.
Kümülatif muhafaza, karşılığını tam olarak fikri mülkiyet hukuku ve dizaynlar konusunda bulmaktadır.
Hadi bu kavramın biraz da derinine inelim:
Kümülatif ne demek diye baktığımız vakit karşımıza çıkan tarif aslında çok kolay, birikerek ilerlemek. Zati bu nedenle tıp, iktisat, bilim, ideoloji üzere dışarıdan ilgisiz üzere görünen alanlarda bile ortak kullanılıyor. Bu alanları şöyle bir düşününce pek de ilgisiz olmadıkları da açığa çıkıyor zira hepsinin ortak noktası insan.
Tüm terimsel tarifleri bir kenara bıraktığımızda karşılaştığımız birikerek ilerlemek tarifi, bildiğin insanı tanım ediyor. Doğduğumuz günden beri bir şeyler biriktirerek öldüğümüz güne gitmiyor muyuz? Bugün olduğumuz insanın dün olduğumuz beşerle bile tıpkı olmaması aslında kümülatif kavramının baya baya insanın ta kendisi olduğunu bize göstermiyor mu? Dedik ya bunlar daima ideoloji.
Pek çok farklı alanda kullanılan bir kavram olan kümülatif nedir, tam olarak ne demek sorularını yanıtlayarak kimi örnekler üzerinden inceledik. Anlattıklarımız sadece genel bir bilgilendirmedir yoksa daha ne örnekler ne örnekler. Husus hakkındaki niyetlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.