Tıp Tarihinde Milyonlarca İnsanın Akılalmaz Palavralar ve Tekniklerle Olumsuz Etkilendiği Büyük Yanlışlar
Geçmişte, tıbbi bilgi ve araştırma usulleri günümüze kıyasla çok daha sonluydu. Bilim insanları, hastalıkların nedenlerini ve tedavilerini manaya konusunda kısıtlamalara sahipti. Bu nedenle de kimi teklifler ve uygulamalar, o periyodun bilgi ve anlayışıyla uyumlu oldu.
İnsan bedeninin işleyişinin daha güzel anlaşılması, daha evvel bilinmeyen riskler ve yan tesirlerin keşfedilmesi, toplumda sağlık şuuru farkındalığı oluşması ve hasta geri bildirimleri tıbbi uygulamaların güzelleştirilmesine yardımcı oldu. Ayrıyeten büyük data ve istatiksel tahlillerin açık formda ortaya çıkarılması, doktor tekliflerini destekleyen yahut eleştiren güçlü bilgilere erişim sağlanmasını da getirdi.
Tüm bu vakit içerisinde ise bilim insanları tarafından birçok gerçek ortaya atıldı. Artık duyunca “hadi canım oradan” desek de vaktinde birçok insan, hekimlerin dediğini yaptı. Gelin bakalım geçmişte bilim insanları bizleri hangi yanılgılara sürüklemiş.
Sigara içmek bir vakitler hekim onaylıydı.
Bazılarınız hatırlar mı bilmiyoruz lakin evvelden sigara içmek “Sağlığa ziyanlı değil.” derlerdi. Bilakis tabip onaylıydı ve insanların bu hususta teşvik edilmesi için reklam afişlerinde tabipler yer alıyordu. Natürel ki bu hekimler, gerçek tabipler değildi lakin uzunca bir mühlet hekim figürü sigara reklamlarında kaldı. Bu akımı başlatan firma ise Lucky Strike oldu.
1930’larda sigaranın tehlikeli olduğu yayılmaya başlamıştı ve beşerler sigaraya “tabut çivisi” diyordu. Bu durum, sigara firmalarını huzursuz etti ve önlem almak için tabiplerden faydalandı. American Tobacco Company’nin Lucky Strike sigara markası doktorları kullanan ilk sigara markası oldu.
Üstelik Lucky Strikes tabiplere parasız sigara gönderdi ve hassas boğazları daha az tahriş edip etmediğini sordu. Lucky Strikes’ın gerisinden Philip Morris ve Camel marka sigaralar da bu furyayı takip ederek reklamlarında daima doktor figürünü kullandı.
Asıl gerçek 11 Ocak 1964’te ortaya çıktı. Genel Cerrah Luther Terry, Genel Cerrahi Müracaat Komitesinin sigara hakkındaki bulgularını aktardı. Rapora nazaran akciğer kanseri ile kronik bronşitin sigara ile kontaklı olduğu bulundu. Bu rapordan sonraki yıllarda ise evvel TV reklamları sonra da baskılı malzemeler kaldırıldı.
Radyasyon, ölümcül olduğu kanıtlanana kadar birçok eserle birleştirilerek pazarlandı.
Yirminci yüzyılın başlarında radyasyonun insan bedenini güzelleştirmede tesiri olduğuna inanılıyordu. Tıpta da küçük dozda radyasyonun ziyan vermeyeceğine hatta bakteri öldürücü özelliği olduğu kabul ediliyordu.
Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa’nın yanı sıra Japonya’da tanınan hale gelen radyasyon, birçok eser ile birleştirildi ve satışa sunuldu. Artrite yeterli gelmesi için battaniyelerde, romatizma için kolyelerde, yaşlanmayı engellemek ismine kozmetik ürünlerinde radyuma yer verildi. Hatta radyoaktif olduğu keşfedilen kaplıcalar büyük ilgi gördü.
Diş macunu, fitil, hemoroit kremi, saç kremi de radyonun düzgünleştirici özelliğine olan inanıştan nasibini aldı. Ulusal Nükleer Bilim ve Tarih Müzesinde evvelden kullanılan Radium marka kremalı tereyağı, leke çıkarıcı ve el temizleyici eserlerini görmek mümkün.
Radyona bağlı vefatlar ortaya çıkınca gerçeğin farkına varılmaya başlandı.
Bazı teşebbüsçüler ise kaplıcalardaki suyu şişeleyerek satmaya başladı. Bir müddet sonra ise su satışında bir şey fark edildi. O da radonun şişelerdeki ömrünün yaklaşık 4 gün olmasıydı. Radyoaktif içeceklerin gündemine ise endüstrici Eben Byers oturdu. Günde 3 şişe radonlu su içtiğini argüman eden endüstricinin vefatı gazete manşetlerine “Radyum Suyu Çenesi Kırılıncaya Kadar Âlâ Çalıştı” olarak yansıdı.
Radyonun ziyanlı olduğunun anlaşılmasında bir öbür değerli faktör ise “Radyum Kızları” oldu. Saat kadranlarını radyumla boyayan çalışanlar, fırçayı şekillendirmek için yalıyordu. Kemiklerde biriken radyasyon sebebiyle kaç kişinin öldüğü ise açıklanmayan sırlar ortasında.
Radyon Kızları’nın dava açması ise tüm dünyada radyonun ziyanları açısından büyük tesir yarattı ve uzun vadeli birinci çalışma yapıldı. 1993’te biten çalışma sonucunda ciddi güvenlik tedbirleri alındı.
Modern tıbbın en büyük kusurlarından biri olarak kabul edilen “Lobotomi”
Lobotomi, 1890’larda akıl hastalığına deva olduğu düşünülerek uygulanan nörolojik ameliyat yöntemiydi. Bu yolda beynin prefrontal korteks bölgesindeki ilişki kesiliyordu. İsviçreli Psikiyatrist Gottlieb Burckhardt tarafından başlatılan bu acımasız metot, birinci olarak bir şizofreni hastası grubunda uygulandı.
Burckhardt, beynin birtakım kısımlarını çıkarırken hedefi ileri seviyede şizofreni durumunu daha sakin bir hale çevirmekti. Tabip, 10 yıl boyunca çok sayıda beyin ameliyatı yaptı. Bunlardan birçoğu ölümle sonuçlandı, kimileri ise ameliyattan sonra intihar etti. Durun artık daha da müthişi geliyor. Burckhardt, bu ameliyatları anestezi olmadan canlı canlı yapıyordu.
Burckhardt’ın mevtle sonuçlanan ameliyatlarından sonra Portekizli Nörolog António Egas Moniz, lobotomi ile Nobel Fizyoloji Mükafatı bile aldı. Gerçi sonrasında mükafatın iptali için bir dizi hareketler uygulandı. Dr. Walter Freeman, Dr James Watts da lobotomi ameliyatını gerçekleştiren bireyler ortasında bulundu.
Buz kıracağı ile hastaların gözünden beynine ulaşıldı. Kanısı bile tüyler ürpertici.
Lobotomi yıllar içerisinde farklı biçimlerde yapıldı. Göz yuvasına buz kıracağı yerleştirip buradan beyne ulaşmak prosedürlerden biriydi. Kafatasının bir kısmını kırıp doğrudan beyni sökmek de uygulanan bir öbür metottu.
Ne kadar müthiş görünse de lobotomi, 1940 ila 1950 yılları ortasında epey popülerdi ve birçok hastaya uygulandı. Bilhassa I. Dünya Savaşı sırası ve sonrasında kimileri bu ameliyata gönüllü bile oldu. O yıllarda Amerika’da yaklaşık 40 bin kişiye lobotomi ameliyatı yapıldı. Amerika’dan sonra ise lobotomi ameliyatının en çok yapıldığı yer İskandinav’dı.
Lobotomi ameliyatı yapılanlar ortasında ünlü isimler de var.
Bazıları kendi isteğiyle ameliyatı olurken kimileri için aileleri bu ameliyata karar verdi. Ünlü Oscar ödüllü Aktör Warner Baxter ameliyat edilen bireyler ortasındaydı. Amerika Lideri John. F. Kennedy’nin kız kardeşi Rosemary Kennedy de bir öteki kişiydi. İsveçli Ressam Sigrid Hjertén ise ünlü isimler içerisinde yer alıyordu.
Günümüzde doğal ki yasal olmayan ve hata sayılan lobotomi, Guguk Kuşu romanında ve sonrasında beyaz perdeye yansıtılan sinemasında de gözler önüne serildi.
Birtakım hastalıkların nedeni olan şeker, zenginlik göstergesiydi.
Şimdilerde hepimiz şekerin ziyanlarını biliyor olsak da birinci keşfedildiği vakitten sonra uzunca bir mühlet şeker, tedavi hedefli kullanıldı.
MÖ 8000’de Yine Gineliler tarafından şeker keşfedildi ve yetiştirilmeye başlandı. MS 600’lere kadar ise deniz tüccarlığı ile şeker kamışı Çin, Hindistan ve Güneydoğu Asya’ya yayıldı. Hindistan ziyaretlerinde şekerin varlığını öğrenen Yunanlılar ve Romalılar ise şekeri tedavi maksatlı kullanmaya başladı.
Dönemin tıbbi kayıtlarına nazaran şeker; mide rahatsızlıkları, kuru öksürük, dudak çatlakları, göğüs şikayetleri ve hazımsızlık üzere durumlarda tercih edildi. Batı tıbbının değerli isimlerinden İbni Sina’nın bile şekerin âlâ bir besin oluşu hakkında kelamları bulunuyor. Yunanlı Tabip Simeon Seth, şekerin ilaç olduğunu yazarken Bizans İmparatoru saray hekimi yüksek ateşin tedavisinde gül şekeri önerdi.
Şeker kamışının büyük kar sağlaması sebebiyle “beyaz altın” olarak isimlendirilen şeker, bir periyot güç bulunan bir besindi ve yalnızca zenginlerin ulaşabileceği bir besin unsuru halindeydi. Tüm dünyaya yayılması ile tanınan şeker, merasimlerde ve şovlarda de kullanılmaya başlandı. Şekerden heykeller, biblolar hayranlık uyandıran nesneler olurken giderek tanınan de oldu.
Şeker, “tatlı tuz” olarak da bilindi. Konuklara ikramlık olarak verilmesi ve güç kaynağı üzere görünmesi şekerin yayılmasına yol açtı. Bu popülerlik ile 19. yüzyıldan sonra artık her meskende şeker vardı.
Çaylarda, kahvelerde tatlandırıcı olarak kendine yer bulan şeker, 20. yüzyılda artık iyicene yaygınlaştı. Herkesin kullanır olması da aslında şekerin âlâ bir şey olmadığını gösterdi.
“Pes artık” dedirten bir tıbbi yanlış daha geliyor.
1874 yılında İngiliz Kimyager Alder Wright, eroini sentezledi ve köpekler üzerinde birkaç test yaptı. Kimyager, zararın farkına varmış olacak ki çalışmalarını ileriye götürmedi. Ortadan geçen 23 yıl sonrasında ise Bayer ilaç firmasının kimyageri Felix Hoffman, eroini tekrar sentezledi. Aslında firma tarafından Felix’e kodeini elde etmek için morfini asetillemesini söylendi fakat kimyager kodein yerine eroini ortaya çıkardı.
Bayer, bu hususa “Heroin” ismini vererek 1898 ila 1910 yılları ortasında çocuklar için öksürük şurubu olarak sattı. İlacın ismini ise Almanca “görkemli” manasına gelen “heroisch”ten aldığı düşünülüyor. Araştırmalar bir müddet sonra gösterdi ki eroin, karaciğerden morfine dönüşüyor. Bunun fark edilmesinin akabinde ise 1910 yılında Bayer, “Heroin” satışına son verdi.
Evet, geçmişte pek çok kusur yapıldı lakin tıp sayesinde bugün milyarlarca insanın daha sağlıklı olduğunu da unutmamamız gerekiyor.