Türkiye İsminin İngilizcedeki Yaygın Kullanımı Olan “Turkey”in Sahiden de “Hindi”yle Bir İlgisi Var mı?

On yıllardır bitmek bilmeyen “Turkey mi demeliyiz, yoksa Türkiye mi?” tartışmalarına kesinlikle denk gelmişsinizdir. Türkiye’nin İngilizcesinin Turkey olması ve bunun da İngilizcede tıpkı vakitte hindi manasına gelmesi nedeniyle bunun Türkiye’ye yönelik bir aşağılama maksadı olup olmadığı tartışma konusu olmuştur.

Bu hassasiyet bir noktada ana akım siyasetin de konusu haline geldi ve 2022 yılında Türkiye’nin milletlerarası alanda resmi ismi Birleşmiş Milletler nezdinde “Türkiye” olarak değiştirildi. Yeniden Turizm Bakanlığı tarafından yurt dışına hazırlanan tüm kamu spotlarında da “Türkiye” adını görüyoruz.

Turkey ismi sahiden de Türkleri aşağılamak için mi verildi? Bunu anlamak için tahminen de evvel kuş olan turkey mi yoksa ülke olan Turkey ismi mi vardı diye sormak gerekiyor.

Aslına bakarsak ülkemizin ismi aşağılanmak için hindi yapılmadı. Bir kuş çeşidi olan hindi, 1500’lerde Avrupa’ya ve Amerika’ya birinci kere Osmanlı İmparatorluğu üzerinden ithal edildiğinden “Türkiye’den gelen kuş, Türk kuşu” gibi bir manaya gelebilecek biçimde bu kuşa turqi, turkey dendi. Yani yaşadığımız toprakları tanımlayan Turkey (İngilizce), Turquie (Fransızca), Turchia (İtalyanca) isimleri bu kuştan çok öncesinde kullanımdaydı.

Turkey, Türkiye’nin İngilizceye çevrilmiş hali değil. Türkiye, Turkey’in Türkçeye çevrilmiş hali. Yani biz aslında kendimizi Batılıların bize taktığı isimle isimlendirmeyi seçmişiz.

Turkey, yepyenisi Türkiye olan bir ismin bozulmuş bir versiyonu üzere duyuluyor olabilir fakat gerçek bu değil. Anadolu topraklarında şimdi bir Osmanlı İmparatorluğu kurulmamış, daha şimdi Osmanlı beylikleri Anadolu’ya adım dahi atmamışken, Anadolu’da, Avrupa’da ve Kafkaslarda Türk topluluklarının yaşadıkları bölgeler Batılı halklar tarafından Turquie, Turkey olarak isimlendiriliyordu.

Turchia, Turquie üzere kullanımlardaki -ia eki ise Latincede “yer, yurt” manası veriyor; Anglia, Frankia örneklerinde olduğu üzere. Bunu Türkçedeki “-istan” üzere düşünebilirsiniz. O periyotlarda o toprakta hangi halk yaşıyorsa bölgenin ismi de Roman halkları (Roma İmparatorluğu sonrası dağılan Avrupalı halklar) tarafından bu biçimde isimlendirilmiş.

Biraz baş karıştırıcı gelmiş olabilir, lakin gerçek şu ki üzerinde yaşadığımız topraklarda yaşayan Türki yahut diğer milletlerden halklar bu toprakları hiçbir vakit “Türkiye” olarak adlandırmamışlardı. 

Romalılar ve Avrupa’nın halefleri, Osmanlı İmparatorluğu’nu kastederken, yüzyıllar öncesinden Türki toplulukları adlandırmaya alıştıkları şekilde Türkiye/Turchia ismini kullansa da Türklerin, ülkeleri için kullandıkları ve muhakkak bir millete işaret eden bir isimleri olmadı. Örneğin Osmanlı devrinde kendi devletleri için sadece Devlet-i Ali (Büyük Devlet) diyorlardı.

Bugün tarihte Türk dediğimizde aklımıza gelen kavimler de kendilerini “Türk” olarak adlandırmamışlar. Sümer, Kut, Urartu, Elam üzere kavim isimleri vardır. Dilleri Türkçedir.

“Türk” ismine birinci sefer Göktürk devrinden kalan ulusal kaynaklarda rastlarız. Örneğin; Tigin, Bilge Kağan, Bilge Tonyukuk üzere yazıtlarda “Türk” ismi yer alır. Kısaca, bu ismin kullanımı Göktürk devrinden başlayarak kesintisiz bir şekilde devam etmiştir. 

Türkiye’nin Batılılaşma macerası başladığında Osmanlı İmparatorluğu’nun önde gelen aydınları, ülkelerini vakit zaman Batılı ülkelerin isimlendirdiği formda Türkiye olarak isimlendirmeye başladı.

Avrupalılar Osmanlıları Türkler olarak adlandırıyordu ve 19. yüzyılda ortaya çıkan Genç Türk hareketi de bu ismi benimsedi. Kurtuluş Savaşı sırasında İstanbul’da Osmanlı hükûmeti ve Ankara’da Türkiye Büyük Millet Meclisi hükûmeti olmak üzere iki başka hükûmet olduğu için Turkey/Türkiye ismini seçmek ikinci hükûmeti Osmanlı hükûmetinden ayırmak için tek tahlildi. Bu da çağdaş devlet isimleri bakımından düşünüldüğünde hayli ülkü ve gerçek bir tercih denebilir.

Gerçek şu ki 1923’te ülkenin ismi Anadolu ve Rumeli Cumhuriyeti de konmuş olabilirdi; bu, bir şeyi değiştirmeyecekti. Batılı ülkeler bizi yeniden yüzyıllardır alıştıkları biçimde isimlendirmeye devam edeceklerdi.

Öncelikle Türkiye ismi birçok lisanda kullanılmayan bir karakter olan ü harfini içeriyor ve bu güne dek yerleşmediğinden akılda tutulması güç. Ayrıyeten ülkelerin resmi isimlerini değiştirmeleri birçok durumda pek işe yaramıyor, alışılagelen kullanım bir biçimde sürüyor.

Nasıl ki Yunanistan demek yerine resmi ismi olan “Helenistik Cumhuriyet” demiyorsak, hâlâ Çekya yerine Çek Cumhuriyeti, Kuzey Makedonya yerine yalnızca Makedonya demeyi sürdürüyorsak Türkiye ismini milletlerarası kullanımda yaygın formda kullanıma sokmak da tıpkı halde güç bir ihtimal.