Türkler Olarak Ekmek Tüketiminde Açık Orta Dünya Birincisiyiz: Pekala Bu Aslında Neden Âlâ Bir Şey Değil?
Birbirinden farklı büyüklüklerde, lezzetlerde ve formlarda olsa da sofralarımızın vazgeçilmezidir ekmek. Hatta “Ekmeksiz karın doymaz.” sözü, Türkler ortasında en fazla kabul gören inançlardan birisidir.
Peki on binlerce yıllık geçmişiyle neredeyse her öğünümüze eşlik eden ekmeği neden bu kadar çok seviyoruz?
İnsanlık tarihinin değerli bir modülü olan ekmeğin hikayesi, binlerce yıl öncesinden başlar.
Avcılık ve toplayıcılık yapan beşerler, besinlerini; avlama, toplama ve sürece yoluyla elde ederlerdi. Bu süreçler ortasında yabani tahıl tanelerini toplamak da vardı ve beşerler bu tahılları öğüterek un hâline getirir ve suyla karıştırarak hamur yapardı.
Tahıl eserlerinin basamaklı bir halde çeşitli tarım yollarıyla yetiştirilmesi, insanların bu işi daha da geliştirmesine imkan tanıdı ve ekmek, tahıl eserlerinden elde edilen bir besin hususu olarak insanların beslenmesinde kıymetli bir yere sahip oldu.
Ekmek imali birinci olarak MÖ 8000 yıllarında Mısır’da başladı. Mısırlılar tahılları ezerek hamur hâline getirir ve pişirerek ekmek yaparlardı. Bu süreç vakit içinde farklı kültürler ve medeniyetler tarafından benimsendi ve geliştirildi.
Türkler için ekmek, vazgeçilmez bir yiyecek olduğu kadar bir kültür hâline de gelmiştir ve ömürlerinin birçok alanında ekmeğe sayısız manalar yüklemişlerdir.
Örneğin; yeni doğmuş çocukları şeytandan korumak için yastıklarının altına ekmek konur, yeni gelinin nazardan korunması için başından aşağı kuru ekmek serpiştirilir ya da yerde bulunan bir ekmek kutsal kabul edildiği için öpülüp alına konur.
Ekmeğin kıymeti, çocuklar için de büyüktür ve çocuklara bilhassa ekmek yeme konusunda çeşitli öğretilerde bulunulur. “Ekmek yemezsen büyüyemezsin.” yahut “Bitirmezsen gerinden ağlar.” üzere kalıplaşmış sözlerle, çocuklara ekmeğin ehemmiyeti aşılanır.
Toplumumuzda ekmeğin kırıntıları bile epeyce kıymetli ve kıymetlidir.
Yatılan yerde ekmek kırıntılarının olması, orada yatacak kişinin makus hayaller görmesine sebep olacağına inanılması ve yere düşen kırıntılara basılmaması, ekmeğe duyulan saygıyı gösteren sadece birkaç örnektir.
Ayrıca bu üzere inanışlar, tıpkı vakitte ekmeğin dinî bir boyutunun da olduğunu ispatlar. Örneğin üzerine yemin edilen tek besin ekmektir. “Ekmek çarpsın.” yahut “Ekmeğin üzerine yemin ederim ki.” biçiminde başlayan birçok yemin çeşidi vardır.
Ekmek, her ne kadar kültürel manada hayli kıymetli ve sofraların vazgeçilmezi olsa da bu besinin çok da faydalı olmadığını söylemek mümkündür.
Özellikle beyaz ekmek, öbür tam buğday yahut kepekli ekmeklere kıyasla çok daha düşük besin bedeline sahiptir ve çok tüketimi önerilmez. Beyaz ekmek rafine edilmiş bir tahıl eseridir ve bu sebeple lif, mineral ve vitamin açısından zayıf bir besindir.
İçeriğinde kan şekerini süratli bir formda yükselten kolay karbonhidratlar vardır ve çok az ölçüde protein içerdiğinden, vücutta uzun müddet tokluk hissi yaratmaz. Aslında “Ekmeksiz karın doymaz.” sözü, bir kent efsanesinden ibarettir.
Beyaz ekmek ayrıyeten obezite, kalp hastalığı ve tip 2 diyabet riskini arttıran yüksek glisemik indekse sahip bir bensindir. Gluten intoleransı olan bireyler için çeşitli sıhhat sorunlarına sebebiyet verebilir.
Peki ekmek tüketimi konusunda son 65 yılda açık orta dünya birincisi olduğumuzu söylesek?
Kültürel ve ekonomik faktörlerin yanında obezitede Avrupa birincisi olduğumuz göz önüne alındığında aslında Türkiye’nin ekmek tüketimi konusunda listenin en başında olması çok da şaşılacak bir durum değildir. Bir Türk, yılda ortalama 170 ila 190 kg ortasında ekmek tüketir.
Listeye nazaran ikinci sırada yılda 135 kg kişi başı tüketim ile Sırbistan, üçüncü sırada ise 131,1 kg kişi başı tüketim ile Bulgaristan yer almakta. Ukrayna, Kıbrıs, Arjantin ve Portekiz de bu listeyi takip ediyor.
Ekmeğin bu kadar kıymetli olduğu bir ülkede elbet fiyatı da bir epey değer arz eder.
Genellikle ekmeksiz bir sofra hayal etmek mümkün değildir ve ekmeğe yapılan artırımlar, neredeyse başka tüm besinlerden daha çok fazla ses getirir ve konuşulur olur. Bunun yanında ekmek israfı da dikkat çekilmesi gereken bir mevzudur.
Türkiye’de üretilen ekmeğin ortalama %5’i israf edilir. Bizim için vazgeçilmez olan ve bir kültür hâline gelmiş bir besinin israfı, istenmeyen bir durumdur. Bu noktada israftan kaçınmak ve gereksinimimiz olan kadarını almak, büyük kıymet taşır.
Ekmekle ilgili öteki içeriklerimiz: