“Un Patlar mıymış ya!” Demenize Sebep Olacak Gerçek: Peki Nasıl Oluyor da Barut Etkisi Yaratabiliyor?

Yazımızı gördüğünüz an “Un patlar mıymış ya?!” diyen iç sesinizi duyar gibiyiz. Başta ekmek ve hamur işleri olmak üzere pek çok gıdanın temel bileşeni olan ve zararsız olduğunu düşündüğümüz unun patlama riski olduğunu kim düşünebilirdi ki?

İnanması zor ama bunun cevabı “evet”! Sadece un da değil; çok masum gibi görünen pudra şekeri, kömür, odun tozları da uygun koşullara ulaştığında bir yakıt gibi patlayıcı özelliğe sahiptir.

Toz patlaması olarak bilinen bu olay, geçmişten günümüze yüzlerce kişinin ölümüne ve binlerce kişinin yaralanmasına neden oldu. Bu olayların ara sıra yaşanmasının bir kısmı da toz patlaması tehlikesinin pek bilinmiyor olmasından kaynaklanıyor.

Sosyal medyada garsonların sunum yaparken bir avuç unu havaya serperek yaktığına şahit olmuşsunuzdur.

Yaptıkları bu eylem aslında eski bir gelenek. Tabii bu durum şimdilerde işin sadece şov kısmından ibaret. Eskiden fırıncılar, mutfaklardaki sinek ve böceklerden kurtulmak için bir avuç unu havaya serperek bir alevle ateşliyorlardı. Böylece ortaya çıkan parlama ve patlama sesi ile de bu haşereleri korkutarak kurtulmuş oluyorlardı. Bu gelenek çok uzun bir geçmişe dayanıyor ve bu eylem gerçekten işe yarayan etkili bir yöntemdi.

1785 yılında yaşanan bir toz patlaması, durumun ciddiyetinin fark edilmesini sağladı.

İtalya’nın Torino şehrindeki bir fırında havada asılı bulunan un tanecikleri, bir gaz lambasının tetiklemesiyle patlamaya yol açtı ve şans eseri can kaybı olmadı. Başlarda bu patlamanın neden dolayı olduğu anlaşılamadı çünkü bu durum o zamana kadar görülmemiş bir olaydı.

1981′de ABD’de gerçekleşen büyük patlama, bu olayı yeniden gündeme taşıdı. 9 kişinin hayatını kaybettiği ve çok sayıda yaralının olduğu bu olaydan sonra tahıl depolarına belirli standartlar getirildi.

Yakın zamanların en yıkıcı toz patlaması ise 2008’de gerçekleşti.

Amerika’daki Imperial Sugar şeker/nişasta üretim tesisinde meydana gelen patlama 14 ölü, 36 yaralı ve korkunç bir yıkımla sonuçlanmıştır.

Beyaz un çoğunlukla nişastadan oluşur.

Birbirine zincirlenmiş şeker moleküllerinden oluşan nişasta, bir karbonhidrattır. Karbonhidratlar, içinde karbon bulunduran bileşenlerdir ve karbon bulunduran bütün bileşenler kolay yanabilme özelliğine sahiptir.

Filmlerde kamp ateşinde marşmelov pişirildiğini görmüşsünüzdür ve genelde marşmelov hemen alev alır ve yanar.

Kolayca alev almasının sebebi de içerisinde bulundurduğu nişasta yüzündendir.

Peki ya un neden patlıyor?

Un ve diğer birçok karbonhidrat(pudra şekeri, puding karışımı, süt tozu), toz halinde havada asılı kaldıklarında patlayıcı hale gelir. Eğer havadaki karbonhidrat miktarı metreküp başına 50 gramı bulursa ufak bir kıvılcım bile bu karbonhidratı tutuşturmaya yeter.

Un tozu tanecikleri o kadar küçüktür ki oksijenle de temas halinde olduğundan biri yandığında diğer tanecikleri de çok hızlı bir şekilde tutuşturur. Bulunan ortamda un miktarının fazla olması da seri patlamalara sebep olur. Genelde depo gibi kapalı alanlarda gerçekleşebilecek bu patlamalar basıncın etkisiyle daha büyük zararlara yol açabilir.

Son olarak kendinizi rahat hissetmeniz için bir bilgi verelim:

Evlerde kullanılan unların bir tehlikesi yoktur çünkü tehlike arz eden durum havaya karışan un tozlarıdır. Metreküpte 50 gram un tozunun bulunması için çok büyük miktarlarda un gerekir ve ancak bu durum büyük depolarda gerçekleşebilir.

Kaynaklar: How Stuff Works, Wikipedia, İşte Güvenlik