Üşümüyor Olsak Bile Neden Örtünmek İsteriz?
Mantık çerçevesinde bakıldığında bu alışkanlığımızın önemli manada yersiz olduğunu düşünebilirsiniz zira gündüz vakti terden epey şikayetçiyken, gece yatağa girdiğimizde bizi daha da bunaltacak bir pikeye/çarşafa sarılma eğilimimiz oldukça şaşırtan.
Aramızdan biri uyuyakaldığında onu örtmeyi adeta refleks haline getirdiğimiz bu davranışı neden yapmakta ısrar ettiğimizi tüm taraflarıyla ele alalım.
Evrensel olduğunu söylemek pek mümkün olmasa da battaniye kullanımı oldukça yaygındır.
Tarihsel olarak ele aldığımızda ise, MÖ 3500’de Mısır’da keten yatak çarşafları, Orta Çağ Avrupası’nda pamuk örtüler ve Roma İmparatorluğu’nda yün çarşaflar oldukça fazla kullanılan bedelli konut eşyaları pozisyonundaydı. Orta Çağ’dan sonra bilhassa Avrupa’da üretimin artması sebebiyle orta sınıf beşerler da yatak grupları satın alabilmeye başlamıştı.
Tarihçi Roger Ekirch de periyot içerisinde Batı Avrupa konutlarındaki en pahalı eşyanın adeta yatak takımları olduğunu ve hatta yeni evlenen çiftlerin, konutlarını kurmak için harcayacakları paranın neredeyse üçte birini bu gruplara ayırdıklarını söz eder.
Battaniye ve çarşaf üzere bu tip örtüler yaygınlaşmadan evvel ise yatak içerisinde ısınabilmek emeliyle birden fazla kişinin tıpkı yatağı paylaşması ya da birtakım çiftlik hayvanları ile aynı yerde yatılması üzere yollara de başvurulurdu.
Günümüze dek yataklarla ilgili yapılan çalışmaların sayısı hayli azdır. Bunların içinde en dikkati çekeni ise 2002’de Carol Worthman ve Melissa Melby tarafından yayınlanan, dünyanın farklı bölgelerinde gerçekleştirilen uyku çalışmaları derlemesiydi.
Bu derleme temel olarak uykuya ayrılan mühletin insan ömrünün üçte biri olduğunu bir kenara bırakarak, mevzunun bir disiplin formunda incelenmemesinin büyük bir kayıp olduğuna vurgu yaparak başlar.
Bu çalışma sayesinde Ekvator bölgesindeki beşerler incelemeye tabi tutulur ve göçebe olanlar dışında hemen çabucak herkesin bir halde örtü kullandığı tespit edilir. Dünyanın farklı yerlerinde aslında herkes bir formda bir örtü tercih eder. Hatta bilhassa Afrika ve Papua Yeni Gine gibi tropik iklimlerde bile uyku ritüeli örtüsüz gerçekleşmez.
Bu örtüden kasıt sadece battaniye yahut pike değildir. Bunların yanı sıra şaşırtan biçimde bitkiler de bu gayeye hizmet etmesi için kullanılır.
Peki genel manada örtü kullanmak için neden bu kadar ısrar ediyoruz?
Uyku Bozukluğu Merkezi yöneticisi Dr. Alice Hoagland, davranışsal ve psikolojik olmak üzere örtü ihtiyacına sebep olan iki farklı bileşen olduğunu söz eder.
Yatmaya alışkın olduğumuz saatten yaklaşık 60-90 dakika öncesinde beden ısımız düşmeye başlar ve melatonin hormonu salgılanmaya başlanır. Ayrıyeten beden soğuduğunda bir gevşeme hissedilir. Sanılanın tersine beden ısısı arttığında ise insan kendisini daha fazla tetikte hisseder.
Konu ile kontaklı yapılan bir çalışmada da vücut ısısı biraz düştüğünde, deneklerin daha sağlıklı bir uyku süreci geçirdikleri söz edilir.
Vücudumuzun sıcaklığını düzenleme marifeti, geceleri epey karmaşık bir hal alır.
Örneğin 8 saatlik bir uyku süreci ele alındığında, bunun birinci 4 saatinde beden ısısı ortalama bir derece düşer. İkinci dört saatlik dilimde ise süratli göz hareketlerinin (REM uykusu) faal olduğu ve düşlerin görülmeye başlandığı kısımda bir dizi fizikî değişimler meydana gelir.
Bu fizikî değişimlerden biri, ısı düzenleme sisteminde meydana gelir. Bu noktada Dr. Alice Hoagland, insanların yatakta dönerek beden ısısını düzenleme davranışını tıpkı sürüngenlerin ısı düzenleme sistemine benzetir.
Bu durumun bu biçimde isimlendirilmesinin nedeni de sürüngenlerin, memeliler üzere terleme ve titreme üzere beden ısısı düzenlemi sistemleri olmayışından kaynaklanır. Sürüngenler beden ısılarını denetim altına almak için devayı serin gölgelere kaçmakta yahut tam aykırısı Güneş’in altına uzanmakta bulur.
Bu sebeple beşerler REM uykusu esnasında memeliler üzere terleme ve titreme yerine; kertenkeleler üzere yer değiştirerek, beden ısılarını düzenlemeye çalışır.
Sıcak iklimlerde bile sıcaklık gece saatlerinde düşme eğilimindedir ve şafak sökmeden evvel gecenin en soğuk olduğu vakittir.
Sabaha karşı REM uykusunu uyumakta olan insanların, memelilere has ısı düzenleme sistemi çalışmaz ve beden ısılarını tıpkı kertenkeleler üzere müdafaaya çalışırlar. Aslında yatağa girerken hiç üşümediğimizi bildiğimiz halde sabaha karşı bir örtüye muhtaçlığımız olacağını bu sebeple düşünürüz.
Ayrıca yatağa bir battaniye ya da pike ile uzanmanın rahatlatıcı tesiri konusunda çabucak hemen hepimiz hemfikiriz lakin örtünme muhtaçlığı sırf bundan kaynaklanmaz. REM uykusu sırasında bedenimizdeki serotonin süratle düşme eğilimine girer ve bir serotonin nörotransmitter olarak, memnun ve âlâ hissetmemize sebep olurken sakin kalmamıza da katkıda bulunur.
Yine mevzu ile ilgili yapılan çok sayıda çalışma ağır ve kalın bir örtüyle uyumanın, beynin serotinin üretimini arttırdığını ortaya koyar. Bir öteki sözle REM sırasında ne yapacağını bilmeyen beynimize, üzerimizdeki o battaniye ya da pike yardımcı olur.
Bir öteki açıdan bakıldığında örtünme ihtiyacının ortaya çıkışında farklı bir öge da saf koşullanmadır.
Bebekliğinden beri uyuyacağı vakit üstüne örtü örtülen insan, uyku ve örtünmeyi istemsiz bir formda ilişkilendirir. Tıpkı Pavlov’un köpeklerinin zilin sesini duyduğunda nasıl ağızları sulanıyorsa, aslında biz de battaniyeyi görünce uyku sürecimizi başlatıyoruz.
Son on yılda yapılan birçok araştırma da ağır battaniyelerin beşerler üzerinde sakinleştirici etkisi ortaya koymuş durumda. Anksiyete battaniyesi olarak isimlendirilen bir çeşit örtünün de, yaklaşık 13 kilogramlık tartısıyla anksiyete ve otizm tedavisinde kullanıldığı bilinir.