Utanınca Yüzü Kızaran Tek Canlı Neden Yalnızca İnsanlardır?
Yüz kızarması, Charles Darwin’in bir seferinde belirttiği üzere, tüm sözlerin en tuhaf ve insani olanlarından biridir. İçsel hislerimizin, bilhassa de mahcubiyet ya da utancın gözle görülür bir işaretidir. Pekala bu hisleri hissettiğimizde neden kızarırız? Neden bunları deneyimleyen tek canlıdır beşerler?
Kızarma, yüz derisindeki kan akışını artıran ve kırmızımsı bir renk oluşturan kan damarlarının genişlemesinden kaynaklanıyor. Bu fizyolojik reaksiyon, bizi savaş ya da kaç durumlarına hazırlayan sempatik hudut sisteminin aktivasyonu ile tetiklenir.
Ancak ne gariptir ki başka hayvanlardan farklı olarak beşerler, tehdit edildiklerinde yahut kızdıklarında değil, oburlarının yargısına maruz kaldıklarında kızarırlar.
Utanç, toplumsal normlar yahut beklentiler ile ilgili olarak kişinin kendisini olumsuz bir formda değerlendirmesini içeren karmaşık bir histir. Kimi ahlaki yahut kişisel standartları ihlal ettiğimizi algıladığımızda yahut oburlarının onayını alamadığımızı hissettiğimizde ortaya çıkar.
Bir diğerinin talihsizliği yahut kusuru için üzüldüğümüzde, empati de utanç uyandırabilir. Utanca çoklukla durumdan saklanma yahut kaçma arzusu eşlik eder, bu da kızardığımızda neden gözlerimizi yere indirdiğimizi yahut yüzümüzü kapattığımızı açıklar.
Bu, utanınca neden saklanma muhtaçlığı hissettiğimizin karşılığı. Pekala biz neden utanıp, kızarıyoruz?
Kızarma ve utanç, benlik ve kimlik duygumuzla yakından ilgilidir. Beşerler olarak, oburlarının bizi nasıl gördüğünü ve kendimizi nasıl gördüğümüzü önemseyen oldukça toplumsal ve bilişsel varlıklarız. Diğerlerinin ne düşündüğünü yahut hissettiğini hayal edebileceğimiz manasına gelen bir zihin teorimiz var ve kendi niyetlerimiz ve hislerimiz üzerinde düşünebileceğimiz manasına gelen bir öz farkındalığımız var.
Bu yetenekler, karmaşık toplumsal bağlar ve ahlaki yargılar oluşturmamızı sağlar, lakin birebir vakitte bizi utanç ve suçluluk hissine karşı savunmasız hale getirir.
Kızarma ve utanç, kültürler ve vakitler ortasında üniversal değildir.
Farklı toplumların neyin utanç verici yahut utanç verici olduğunu ve insanların buna nasıl reaksiyon vermesi gerektiğini belirleyen farklı normları ve bedelleri vardır. Örneğin, birtakım kültürler kızarmayı bir alçakgönüllülük yahut samimiyet işareti olarak görürken, başkaları bunu bir zayıflık yahut sahtekârlık işareti olarak görür.
Bazı kültürler insanları utançlarını açıkça tabir etmeye teşvik ederken, başkaları onlardan bunu bastırmalarını yahut inkar etmelerini bekler. Kimi kültürler utanmayı, kendini geliştirmeye yahut ‘tövbe etmeye’ motive eden yapan bir his olarak görürken, başkaları kendinden nefret etmeye yahut şiddete yol açan yıkıcı bir his olarak görür.
Kızarma ve utanç, insan tabiatının hislerimiz ve toplumsal etkileşimlerimiz hakkında çok şey ortaya çıkaran büyüleyici taraflarıdır. Yalnızca rasyonel hayvanlar olmadığımızı, birebir zamanda duygusal ve ahlaki hayvanlar olduğumuzu gösteriyorlar.
Sadece bağımsız bireyler olmadığımızı, birebir zamanda bir topluluğun birbirine bağımlı üyeleri olduğumuzu gösteriyorlar. Yalnızca tabiatın değil, tıpkı vakitte kültürün de eserleri olduğumuzu gösteriyorlar. Eşsiz bir insan olduğumuzu gösteriyorlar.