Uzayda Nükleer Bomba Denemesi: Fishbowl Operasyonu
2. Dünya Savaşı’nın sonunu getiren nükleer bombalar, çok büyük bir felaketi beraberinde getirdi, fakat sonrasında çıkan bombalar düşünüldüğünde aslında bu bombaların çok güçsüz kaldığını görüyoruz. Sovyetler Birliği’nin Çar Bombası buna çok düzgün bir örnek. Lakin yalnızca bombanın büyüklüğü değil nereye atıldığı da değerli.
9 Temmuz 1962 gecesi Hawaii’den Yeni Zelanda’ya kadar Pasifik Okyanusu’nun büyük bir kısmı aydınlandı. Bunu yapan şey bir meteor ya da farklı bir tabiat olayı değildi. ABD’nin Starfish Prime isimli yüksek irtifa nükleer bomba testinin bir sonucu olarak yaşanan bu parlama, beraberinde pek çok sorunu da getirmişti. Fishbowl Operasyonu olarak bilinen bu olay, ABD hükümetini bir seçim yapmaya da zorlamıştı.
Fishbowl Operasyonu, SSCB’nin testlerine karşılık vermek isteyen ABD’nin başından çıkmıştı.
Çar bombası görüntüleri
2. Dünya Savaşı’nda nükleer bombalarının kullanılmasının akabinde 1960’lı yıllara kadar hem ABD hem de Sovyetler Birliği bu bahiste sessizliğini korumuştu. Başta atmosferik nükleer silah testleri yapılmış olsa da uzunca bir mühlet testlere orta verilmişti. Bu durum 1961’de SSCB’nin günümüzde bile hala en güçlü nükleer silah unvanını koruyan Çar Bombası’nın test edilmesiyle değişti.
Nükleer silahlanma konusunda SSCB’nin öne geçtiğini gören ABD, bunun üzerine birtakım nükleer test projeleri başlattı. Fishbowl Operasyonu da bunların başında geliyordu. Bu testte ABD uzayda bir nükleer bomba patlayacak ve yapay bir radyasyon jenerasyonu oluşturacaktı.
Dünya’nın etrafında radyasyon jenerasyonları yeni keşfedilmişti.
Tarihler 1958’e geldiğinde James A. Van Allen isimli fizikçi, günümüzde artık “Van Allen Kuşağı” olarak kabul edilen radyasyon jenerasyonlarını keşfetmişti. ABD Savunma Bakanlığı da bu bölgeye gönderilecek bir nükleer bombanın yapay bir radyasyon jenerasyonu oluşturarak askeri olarak da savunma sağlayabileceğini düşünüyordu
Patlama öncesinde karşı çıkanlar olmuş, lakin ABD Savunma Bakanlığı denetimlerin yapıldığını belirtmişti.
Bombanın tesir alanı çok büyük olacaktı, o yüzden proje gizlenmemişti. Hatta o periyoda kadar tarihte en çok kişinin izlediği deney olmuştu. Medyada “Gökkuşağı Bombası” olarak tanıtılan bu patlama, ünlü matematikçi ve filozof Bertrand Russell tarafından eleştirilmiş, lakin Russell’ın söylediklerini önemli alan pek kimse olmamıştır.
Hatta bu süreçte ABD Savunma Bakanlığı durumun risk tahlilini yaptıklarını, endişelenecek bir şey olmadığını söylemiş, manyetik kuşakların “birkaç gün yahut birkaç hafta içinde” olağana döneceğini belirtmişlerdi.
Starfish Prime Nükleer Patlaması gerçekleşti, lakin sonuçları varsayım edilenden farklı oldu.
Fırlatma, Hawaii’nin 1287 kilometre batısında yer alan Johnston Adası‘nda gerçekleşti. Starfish Prime, saat 23.00 sularında fırlatılmış, yaklaşık 13 dakika sonra Pasifik Okyanusu’nun yaklaşık 400 kilometre üstünde patladı.
1,45 megatonluk bomba, patladığında birinci başta bulutlar büyük bir aydınlanma yaşadılar. Hiçbir ses çıkmamıştı, bu noktada yalnızca ışık vardı. Bombadan çıkan parçacıklar atmosfere girmeye başladığında gökyüzünde yeşil ve kırmızı ışık huzmeleri oluşmaya başladı. Bunlar olması beklenen etkilerdi, lakin planlanandan farklı sonuçlanan tesirler de vardı.
Patlama, bölgeye önemli bir maddi hasar bıraktı.
Yaşanan patlamanın akabinde Hawaii’nin elektrik şebekesi elektromanyetik darbe altına girdi. Dalga dalga yayılan bu darbede bölgenin elektrik direklerindeki sigortalar attı, hırsız alarmları ötmeye başladı. Telefon çizgileri devre dışı kalırken televizyon, radyo üzere elektrikle çalışan aygıtlar da çalışmadı.
Uzayda da önemli bir hasara neden oldu.
Patlama yalnızca Dünya yüzeyinde değil, uzayda da ziyana neden oldu. O periyotta yörüngede bulunan 21 uydudan 7’si devre dışı kalmış, Dünya’nın manyetik alanı ise 30 dakika boyunca 1/3 derece sapmıştı.
ABD Savunma Bakanlığı’nın açıkladığı “alanın olağana dönmesi birkaç gün sürecek” savı da iddialardan daha farklıydı. Bu alanın olağana dönmesi aylarca sörmüş, patlama sonucunda oluşan radyasyon jenerasyonu ise 10 yıl boyunca varlığını sürdürmüştü. Bu jenerasyon Van Allen nesillerinden bile daha güçlüydü.
ABD bunun bir yanılgı olduğunu fark ederek bir seçim yaptı.
ABD hükümeti, ya uzayda nükleer bomba testi yapmaya devam edecekti ya da uydu teknolojisini geliştirmeye devam edecekti. İkisini tıpkı anda yapma ihtimalleri bulunmuyordu. Bu sebeple Lider John F. Kennedy, 1963’te Sovyetler Birliği ile “Nükleer Denemelerin Kısmı Olarak Önlenmesi Anlaşması”nı imzaladı.
Eğer bu bölgeye yeni bir bomba atmaya çalışırsak yörüngede dolaşan TV, telefon, GPS, hava iddiası, internet dahil pek çok değerli uyduyu da kaybetmiş olacağız. Bu da küresel iktisatta geri dönüşü çok sıkıntı yaralar açacak.