Yemeklere “Tuz” Atma Fikri Birinci Kimin Aklına Geldi?
Şimdilerde epeyce kolay ulaşabildiğimiz bu unsur, aslında kendi içinde kestirim edilemeyecek kadar uzun ve çarpıcı bir geçmişe sahip. Keşfedildiği birinci vakitlerde üretiminin ve dağıtımının hayli meşakkatli olduğu bu vazgeçilmez mineral, o vakitlerden bu günlere birçok evreden geçmiş durumda.
Peki yüzyıllardan beri beşerler için büyük ehemmiyete sahip olan tuz nerede, ne vakit ortaya çıktı ve yemeklerimize nasıl dahil oldu?
Tuz, yemekleri lezzetlendirme fonksiyonunun yanı sıra öncelikle insan hayatı için gerekli en temel unsurlardan.
Tuzun içindeki sodyum iyonları, kan hücrelerindeki sıvının korunmasında, ince bağırsağın besinleri emmesinde ve vücuttaki çok sayıda temel görevin yerine getirilmesine büyük katkı sağlar.
Vücudumuzun üretemediği bu husus için beşerler, tuz gereksinimini karşılamak emeliyle daima bir arayış içindeydi. İlk beşerler bu ihtiyacı birinci etapta etten karşıladı ve tarıma geçildikten sonra daha fazla tuza ulaşmak için tuz birikintilerine giden hayvanların izini sürdü.
Tuzun keşfi, yaklaşık 8000 bin yıl öncesinde Çin’e dayanır.
O vakitler Çin’in Shanxi eyaletindeki bir gölden tuz elde edildiğine inanan Çinlilerin, bu gölün denetimi ve tuz tedariğinin devam edebilmesi için bu unsur uğruna çeşitli savaşlar yaptığına inanılır. Tuz, o vakitlerde suyun buharlaştığı ve tuz katmanlarının bilhassa kurak mevsimlerde açığa çıktığı göllerden toplanırdı.
Eski çağ insanları için ise bu mineral vazgeçilmez bir pozisyonda değildi çünkü periyot içinde her halkın kendine özel tuz kaynakları vardı. Ama tuzun ticari bir gereç olarak kullanılmaya başlamasına kadar bu unsur, belli bölgelerle hudutlu kaldı.
Tuzun gözetici özelliğini fark eden Mısırlılar, bu maddeyi Nil bataklığından toplamaya başladı.
Tuzdaki sodyumun, yiyeceklerde bakteriye sebep olan nemi çektiğini ve yiyeceği kuruttuğunu keşfeden bu beşerler, bu yolla et ve balığın uzun müddet saklanmasını mümkün kıldı ve bu doğrultuda tuz, bir nevi konserve olarak kullanılmaya başlandı.
Aylık harcamasının yaklaşık %8’ini tuz almaya harcayan halk, bu maddeyi yemeklerine dahil etmeyi denedi ve tıpkı zamanda tuzlama süreci için tuzun çok kullanımı kelam konusu olduğunda bu şahıslar büyük cezalara çarptırıldı.
Ayrıca tuzun koruma edici özelliğinin keşfiyle mumyalar tuzlanmaya başlandı ve Nil Nehri’ne bırakılan mumyalar, “tuzlu et” ismi altında vergilendirildi.
Tuzu dini adaklar için de kullanan Mısırlıların, et ve balığı tuzlayarak saklayan birinci uygularlık olduğuna dair kaynaklar olmakla birlikte; bu besinlerin tuzda saklandığına ait en eski Çin evrakları MÖ 2000’e ilişkin.
MÖ 2700’de uzanan bir Çin incelemesinde 40 farklı tuz tipinden bahsedilir ve bu kaynakta Mısır sanatında tuzun yapılışına değinilir.
Ayrıca Antik Yunan’da köleler tuzla takas edilir, Romalı askerler çoklukla maaşlarını tuzla alır ve “tuzuna değmez” tabiri de buradan gelirdi.
Ayrıca İngilizce “salary” (maaş) sözünün manası da bu bağlama dayanırdı ve yine “salad” (salata) da tuzun İngilizcesi olan “salt”tan ortaya çıkmış ve bu sözün kökeni Romalıların yapraklı yeşillikleri ve zerzevatları tuzlamasından gelmişti.
Tuz ticaretinin başlamasıyla çok sayıda küçük kent, kalkınmaya başlamış ve geçmişte birtakım ülkeler tuzu bir ödeme aracı olarak kullanmıştı.
Orta Çağ ve sonrasında bu pahalı unsur için büyük meblağlar ödenirdi ve bu noktada tuzu pahalı yapan nakliyesinin meşakkatli oluşu ve ticarete dahil oluşuydu. Bunun yanında Romalılar, Venedikliler, Fransızlar, Çinliler ve bu üzere birçok idare, savaşlar için para kazanmak maksadıyla tuz vergisi getirmişti.
Dönem içerisinde tuz o kadar değerliydi ki Afrika’ya kervanlarla tuz gönderilip, karşılığında altın, elmas ve mücevherler alınırdı.
Tuz, tıbbın gereğince gelişmediği vakitlerde Mısırlılar, Romalılar, Yunanlılar, Araplar, Orta Çağ ve Rönesans devrinde birçok hastalığa deva olarak kullanılırdı.
MS 17. yüzyılda çömleklerle Kapadokya’dan Roma’ya kadar gönderilen tuzun, cilde çok düzgün geldiği ve aydınlık kazandırdığı bilinmesinin yanında Hipokrat, Galen ve İbni Sina’da bu unsurun kullanımının sıkıntılara derman olabileceğini söz etmişti.
Tuza Eski Mısır’da kanamayı denetim altına almak, doğumu hızlandırmak ve göz damlası yapmak maksadıyla başvurulurken; Roma’da ise bu mineral deri hastalıklarını, kulak ağrılarını, mantarları ve ödemleri uygunlaştırmak için kullanılırdı.
Şimdilerde tuz, istek ettiğimiz her vakit rahatlıkla ulaşabileceğimiz bir lezzet.
Tuzun üretimi, geçmiş vakitlere nazaran günümüzde epey yaygınlaştı ve artık aranan bir husus olmaktan çok her daim elimizin altında olmaya başladı. Sodyum ve klor elementlerinden oluşan sofra tuzları, vakit içinde yemeklerimizin aranan bir lezzeti haline geldi ve bu kullanım muhtemelen sonsuza kadar vazgeçilmez olmaya devam edecek üzere gözüküyor.