“Yine gel, yeniden gel! Kim olursan ol, yeniden gel” Kelamı Kime İlişkin

Eski Türk Edebiyatı, içine aldığı birçok yüzyıl ve sayısız şairiyle bu karışıklıkların sayıca epey fazla olduğu bir periyot. Durum bu türlü olunca da periyot içinde ortaya çıkan beyit ve şiir sayısının uçsuz bucaksız olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır.

Peki bu karışıklıkların sebebi neydi ve bu rubâi, Mevlânâ’ya ilişkin değilse kimin kaleminden dökülmüştü?

Yaşamının neredeyse tamamını “Diyâr-ı Rûm”da geçirdiği ve bu bölgedeki Konya’yı vatanı bildiği için “Rûmî” sıfatıyla anılan Mevlânâ, “vahdet-i vücûd” (varlığın birliği) ve ilahi aşk bahisli şiirleriyle tanınır.

Kendine mahsus edebi lisanı ve sanatıyla dikkati çeken Mevlânâ, beyitlerini ekseriyetle Farsça kaleme alsa da Türk zevki kendisini her ince detayda gösterir. Şair, gazellerinde eğitici ve öğreticilikten yanayken; Mesnevî’sindeki heyecan, coşku ve lirizm de epeyce ön plandadır.

13. yüzyıl Eski Türk Edebiyatı’na sanatıyla taraf veren Mevlânâ; Mesnevî, Divan-ı Kebir, Fîhi mâ fîh, Mecâlis-i Sebʿa ve Mektûbât olmak üzere 5 yapıta sahiptir ve bunların dışında da çok sayıda manzume ve rubaileri bulunmaktadır. 

Dönem içerisinde epeyce ses getiren, yankıları ve tartışmaları hala devam eden “Yine gel, tekrar gel! Kim olursan ol, tekrar gel!” kelamları de Mevlânâ ile ilişkilendirilen en yaygın rubâilerden.

Orijinal haliyle, “Yine gel, tekrar gel! Kim olursan ol, yeniden gel! Kâfir, mecûsî, putperest olsan da tekrar gel! Bu bizim dergâhımız ümitsizlik dergâhı değildir. Yüz sefer tövbeni bozmuş olsan da tekrar gel! manzumesinde en genel kanaat, bu cümlelerin Mevlânâ’nın niyetlerine aksi düşmediğidir fakat bu durum, rubâinin Mevlânâ’ya ilişkin olduğunu doğrulamaz.

Mevlânâ’nın, yapıtlarını kendisinin yazmadığı bilinen bir detaydır.

Şairin, Mesnevî yapıtının Mevlânâ Müzesi’nde sergilenen ve Kültür Bakanlığı tarafından tıpkı basımı yapılan 677/1279 tarihli nüshasının sonunda, yapıtın Çelebi Hüsâmeddin tarafından “Mevlânâ’ya okunan” nüshadan paka çekildiği dair kayıt mevcuttur.

Ancak şairin yaklaşık 40 bin beyitlik Dîvân-ı Kebîr’indeki şiirler için bu türlü bir kontrol mümkün olmamıştır. Bu sebeple de mahlâs benzerliği yahut diğer nedenlerle aslında Mevlânâ’ya ilişkin olmayan çok sayıda şiir, Dîvân-ı Kebîr nüshalarına girmiştir. 

Yine de yapıtın bilimsel metni, İranlı âlim Bedîuzzaman Furûzanfer tarafından, 9 eski yazma karşılaştırılarak ayıklanmıştır lakin rubâiler için bu incelemelerin yapıldığını söylemek mümkün değil. 

Bedîuzzaman Furûzanfer, bu incelemesi sonucunda rubâilerin tamamının Mevlânâ’ya ilişkin olmadığını ve bunlar ortasında Mevlânâ’dan evvel yahut onunla tıpkı asırda yaşamış öteki mutasavvıflara nispet edilmiş olduğunu tabir eder. 

Furûzanfer, manzûmelerin kaynak tarafından kritiğini yapacağını bildirmişse de bu çalışmayı gerçekleştiremeden vefat eder ve belirsizlikler günümüze dek varlığını müdafaaya devam eder.

Esasen bu karışıklıklar, periyot içinde özellikle rubâi yazan ve söyleyenlerin epey karşılaştığı bir durumdur.

Çünkü Fars edebiyatında gazelden evvel hatiplerin, vaizlerin ve mutasavvıfların gözdesi rubâi idi. Hatipler konuşmalarını, edipler ise yazılarını içerisinde veciz sözler ve derin manalar taşıyan bu iki beyitlik manzûmelerle süslerdi. 

Ancak içerisinde mahlas bulunmadığından, zikredilen hangi rubâinin kime ilişkin olduğu bilinmez ve birinci defa söylenene mâl edilir, mecmua ve defterlere o denli geçirilirdi. Hatta birebir manzumelerin birkaç şaire ilişkin olduğu bile söz edilirdi.

Elbette bu karışıklıklarda fikirlerdeki birlik ve beraberliğin; belli bir ilim ve hikmet sahibi olmanın verdiği benzerliklerin tesiri de epey fazlaydı.

Yine de bahsi geçen bu rubâinin kime ilişkin olduğu noktasında iki isim ön plana çıkar.

İlki “Baba Efdal” olarak bilinen ve 1260’ların sonunda ölen İranlı şair “Efdalüddin-i Kâşânî ve Mevlânâ ve Baba Efdal’den iki asır evvel yaşamış olan Horosanlı Sufî şair “Ebû Saîd-i Ebu’l-Hayr’dir. 

Bu öngörülerin sebebi, bahsi geçen iki şairin edebi üslup manasında Mevlânâ’ya epeyce fazla benzemesidir ancak üstte da bahsettiğimiz sebeplerden ötürü bu durumun doğruluğunu ispatlamak mümkün değildir.

Bu manzumenin Mevlânâ’ya ilişkin olduğu zannedilmesinin ardında bir neden daha bulunmakta.

Mevlânâ’ya ilişkin olmadığı halde bu dizelerin onunmuş üzere addedilmesinin sebebinin, Mevlânâ Müzesi görevlilerinden M. Necati Elgin ve Mevlânâ’nın yapıtlarının tamamını Türkçeye çevirmiş olan Abdülbaki Gölpınarlı tarafından yanılgılı formda ‘Mevlana rubâîsi’ olarak yayılmasından kaynaklandığıdır. 

Bu durumlardan sonra mutasavvıf Şefik Can, Murat Bardakçı ve İlber Ortaylı üzere isimler bu beyitlerin Mevlânâ’ya ilişkin olmadığını söz ederek bu karışıklığın önüne geçmek için açıklamalarda bulunmuştur.

Mevlânâ’ya ilişkin olduğu argüman edilen tek şey, bu satırlardan ibaret değil.

Mevlânâ denilince akla birinci gelen oturur biçimdeki bu resmi olsa da, aslında bu görselin kendisini temsil ettiğinin rastgele bir doğruluk hissesi bulunmamakta. Bu görselin, dönemin Mevlânâ Müzesi müdürüne İran gezisi esnasında ikram edilmesinin akabinde Konya Mevlânâ Müzesi’ne getirilmesi ve kartpostal olarak basılmasıyla, Mevlânâ’ya aitmiş üzere kullanılmış ve bu sav da böylece yayılmıştır.

Ancak yaygın bilinenin aksine Mevlânâ, Eflaki Ahmet Dede’ye ilişkin “Menakıb’ül Arifin” isimli yapıtta ortanın biraz üstünde uzunluğu olan, hafif çekik gözlü, soluk benizli ve hayli zayıf olarak tasvir edilmiştir.

Ayrıca görselin bilakis latifeli kısadır. Tekrar Ahmet Dede’nin bu eserinde Mevlânâ’nın, uzun sakal bırakmanın şahısta gururlanmaya neden olabileceği kanısına sahip olduğu da söz edilir.