Yüksek yahut Kısık Olması Fark Etmeksizin Bir Sesin Uzaktan mı, Yakından mı Geldiğini Nasıl Anlayabiliyoruz?
Bizim yalnızca ‘ses’ olarak bildiğimiz kavram, aslında içinde o kadar çok parametreyi barındırıyor ki… Vurgu, desibel, ezgi, frekans, durak, kavşak, ton, perde, süre… Hepsi, toplamına ‘ses’ dediğimiz olgunun içinde büyük görevlere hizmet ediyor.
Elbette tüm bu kavramları tek tek açıklamayacağız lakin kulağımıza gelen seslerin; uzaktan yüksek bir ses mi, yoksa yakından kısık bir ses mi olduğunu nasıl ayırt edebildiğimize, kavramlardan kimilerinin yardımıyla çok daha anlaşılır hâle getireceğiz.
Kulaklarımızın yapısının olağan ki rolü var.
İki kulak ortası sesin varış mühleti (kaynağının bulunduğu pozisyona nazaran ses, iki kulaktan birine daha evvel geliyor), yüksek frekansların engellenmesi ve kafamızın içindeki akustik üzere spektral farklılıklar; sesin hangi taraftan geldiğini ve ne kadar uzakta olduğunu belirlememizi sağlıyor.
Sesleri işitirken farkında olmadığımız frekans da devreye giriyor.
Yakından gelen ‘sessiz bir ses’, uzakta çok daha yüksek çıkan tıpkı sesten daha yüksek frekansa sahip. Bunun nedeni ise havanın; yüksek frekanslı ses gücünü, uzak aradan emmesi lakin düşük frekansı tıpkı ölçüde emememesi.
Bu durumu bir uçak üzerinden de açıklayabiliriz:
Gürültülü bir ses duyup başınızı gökyüzüne kaldırdığınızda göklerde süzülen bir uçak olduğunu görürsünüz. Lakin bir de o uçağın içinde olduğunuzu düşünün. Aşağıda duyduğunuz kadar gürültülü bir ses duymazsınız. Bu, aslında uçağın sesindeki frekansla ve frekansları algılayış biçimimizle ilgili.
Sesin desibeli (sesin hacmi ve yoğunluğu) birebir olabilir ama ikisi ortasındaki nüansları evrim sayesinde yakalarız.
Yakındaki sesler, etrafımızdaki duvarlardan ve yüzeylerden daha sık yansımalar (yankılar) oluşturur. Üretildiğinde yüksek olan ancak bize ulaştıkça sessizleşen uzak sesler, daha geniş aralıklı yankılarla doludur.
Yakınımızda duyduğumuz sesler, yakın yüzeylerden daha güçlü çarpmalar ile bize geri dönerek uzak seslere kıyasla daha “dolu/tok” bir ses oluşturur. Yaklaşık 700 metre ötedeki büyük bir “patlama”, her ikisi de tıpkı desibel derecesine sahip olsa da yakındaki bir çıt sesinden çok daha uzun yankılarla iz bırakır.
Beynimizin rolü de yadsınamaz.
Beynimiz, kulağımızla birlikte çalışan bir ‘mikrofon’dur adeta. Kulak, işitsel bilgileri beynin anlayacağı bir lisanla ona iletir. Beynimiz, bu sesleri işler ve daha sonra o sesin ne olup olmadığına dair karar verir. Evrimsel ayırt ediciler bir yana tecrübeler de burada kıymetlidir.
Geçmişte topladığı bilgileri yorumlayan beyin, uzaktaki ve yakındaki bir gürültünün ses dalgalarını, sağ ve sol kulağın algı farkını ölçüp biçerek sesin kaynağının nerede olduğunu anlar.