Anahtarları Konutta Unutmanızın Nedeni Aşikâr Oldu

Beklentilerimizin ya da isteklerimizin neyi nasıl hatırladığımız üzerinde büyük bir tesiri var. Bu mevzu uzun yıllardır bilimsel olarak da bir sır değil, ancak neden bu türlü kusurlu anılara ve hafızaya sahip olduğumuz konusu hâlâ tam olarak aydınlatılamadı. 

Üstelik bu yalnızca “hatıra” olarak isimlendirdiğimiz ve ekseriyetle uzun periyodik hafızamızda, makul olaylar dizisiyle beliren karmaşık olaylar için geçerli değil. Amsterdam Üniversitesi’nde yapılan son araştırmalara nazaran bu sorun, daha kısa vadeli ve kolay bahislerde bile hafızamız için bile geçerli. 

Kısa periyodik hafızamız da görmeyi beklediğimiz şeyler, yani isteklerimiz tarafından şekillendiriliyor. Beklentilerimiz, 1-2 saniye içerisinde bile hafızamızı manipüle ediyor: 

Araştırmanın sonuçlarına göre “kısa müddetli hafıza illüzyonları” ya da bilimsel kısaltması ile STM denilen bu fenomen, saniyeler içerisinde bile bir şeyi yanlış hatırlamamıza neden olabiliyor. Etrafımızla kurduğumuz etkileşim, algımız, ruhsal durumumuz, hiç yaşanmamız yanlış anılar oluşturulmasına neden olabiliyor. Telefonu masaya koyduğunuzu hatırlayıp mutfakta bulmak ya da anahtarları cebinize koyduğunuzu hatırlayıp aslında konutta unuttuğunuzu fark etmek gibi…

PLOS ismindeki bilimsel yayında yer alan son araştırmanın sonuçları da işte bu türlü gündelik ve daha kısa müddetli hafızamıza ait sıkıntıları mevzu ediniyor. Olağanda uzun periyodik anıların beklentilerle şekilenmesi konusu sır değilken bu araştırma, beklentilerimizin kısa vadeli hafızamıza bile tesir edeceğini gösteriyor. 

Meraklısı için mevzuyu biraz daha aydınlatalım: 

Bilim insanları bu durumu anlayabilmek için 4 farklı deney gerçekleştirdiler. Birinci deneyde katılımcılar kolay bir görsel hafıza testine tabi tutuldular: Daire halinde dizilmiş, 1 ya da 2 harften oluşan 6 ila 8 adet öbeğin yer aldığı dizilimin aynalanmış versiyonları gösterildi.

İkinci deneyde iştirakçilerin dikkatlerini dağıtmak emeliyle ikinci bir daire dizisi daha devreye girdi. Akabinde gösterilen birinci çemberdeki öbekleri, kopya çekmeden sıralamaları ve sıralama sırasında kararlarından ne kadar emin olduklarının belirtilmesi istendi. Bu sırada hiçbir iştirakçi çemberlerin aynalanmış olduğunu bilmiyorlardı. Lakin verdikleri cevaplarda neredeyse tüm iştirakçiler hatırladıkları sözlerin aynalanmamış olduğundan emin olduklarını söylemişlerdi. 

Bu durum da iştirakçilerin, gördükleri şeyin görsel niteliği üzerinden değil de hayat boyunca elde ettikleri tecrübeler sonucunda hafızalarının oluştuğunu gösterdi. Bir öbür deyişle alfabedeki harflerin aynalanmamış versiyonları ile yıllar geçiren iştirakçiler, aynalanmış olan versiyonlarını zihinlerinde aynalanmamış olarak oluşturmuşlardı.