Avatar ve Matrix’te Olduğu Üzere Öbür Vücutları yahut Makineleri Denetim Edebileceğimiz Bir Teknoloji Mümkün mü?

James Cameron’ın direktörlüğünü yaptığı Avatar filmlerini izlediyseniz, insanların nasıl diğer uzaylı canlıların görünümüne girdiklerini ve Avatar olarak isimlendirdikleri vücutları uzaktan denetim edebildiklerini hatırlarsınız.

Bugün beyinlerimizdeki birçok sinyal kolaylıkla ölçülebiliyor. Pekala bu durumda bir gün birtakım teknolojiler aracılığıyla farklı vücutları yahut makineleri denetim etmemiz sahiden de mümkün olabilir mi?

Avatar, Matrix, Inception, Neuromancer, Lucy… Dünyanın en değerli bilim kurgu yapıtlarından olan bu sinemaların ortak bir noktası vardı: Öteki yer yahut boyutlardaki vücutları ve makineleri zihin gücüyle denetim edebilmek

Avatar sinemalarında beşerler Pandora isimli gezegeni kolonize etmek istiyor, lakin gezegenin doğal koşulları insanların yaşamasına uygun değil. Burada insan formunda var olamayacakları için Pandora’nın yerli halkı olan Na’vi’lerin vücut formunu denetim edebildikleri bir teknoloji geliştiriyorlar.

Avatar olarak isimlendirdikleri yeni vücutlara zihin gücüyle bağlanabiliyor ve hareketlerini denetim edebiliyorlar. Bu sayede gerçekte bir savaş gazisi olan ve belden aşağısı felçli olan Jake Sully, Na’vi formunda dilediği üzere hareket edebiliyor.

İnsanların kanılarıyla avatarlarını denetim edebilmeleri beyin ile bilgisayar ortasında ilişki kuran bir arayüz sayesinde gerçekleşiyor. 

Filmde bu sistem BCI, yani “Beyin Bilgisayar Arayüz Sistemi” olarak isimlendiriliyor ve bu kurgusal bir terim değil. Gerçek hayatta da ismi tam olarak bu. Beyinlerimizdeki sinyallerle makineler ortasında temas kuran teknoloji sinemadaki boyutlara ulaşmamış olsa da aslında uzun vakittir hayatımızda.

Hatta hatırlarsanız Elon Musk Neuralink isminde bir firma kurmuştu. Burada tam da bunu sağlacak bir teknoloji üzerinde çalışmalar sürdürülüyor. Beyinlerimize takılan çipler yoluyla akıllı telefon, bilgisayar üzere aygıtları dokunarak yahut tuşlayarak değil sırf beyin sinyallerimizle denetim edebileceğimiz bir hale getirmek çok yakında mümkün olabilir.

Avatar bedenler hayal olmayabilir. Makineler ile insan bedeni ortasında bağ kurma bakımından şimdiden çok ileri bir noktadayız.

Bugün sadece kolunuzu hareket ettirdiğinizi düşünerek robot bir kolu hareket ettirebileceğiniz teknoloji çoktan geliştirildi. Beyne birtakım implantlar takılarak muhakkak komutlar bilgisayar aracılığıyla iletilebiliyor.

Bu sistemler uzun yıllardır test ediliyor ve testler de muvaffakiyet ile sonuçlanıyor. Lakin şimdi yaygın olarak kullanıma sunulmuş değil. 

Beyin-Bilgisayar Arayüz Sistemleri sayesinde zihin gücünüzle nesneleri hareket ettirebilir, Jedi eğitiminizi tamamlayabilirsiniz. 

Star Wars Force Trainer’da beyin sinyallerinizi algılayan bir başlık takarak tüpteki pinpon topunu yükseltebiliyorsunuz. Ne kadar odaklanırsanız o kadar güzel sonuçlar alıyorsunuz ve Yoda, minik Jedi’ını,yani sizi tebrik ediyor.

Yine tıpkı alanda diğer bir kıymetli gelişme: 2016’da kolu felçli bir adam, beynine yerleştirilen çip ile parmaklarını tekrar denetim edebilir hale gelmiş ve satranç oynayabilmişti. 

Bu noktaya geldiysek beyin gücüyle çok daha karmaşık makineleri uzaktan denetim etmemiz de artık mümkün olamaz mı?

Neredeyse. Sağ kolu mu, yoksa sol kolu mu hareket ettirmek istediğiniz üzere komutların sinyallerini ayırt etmek mümkün. Ancak bu, uzaktan bütün bir vücudu denetim etmeye kıyasla çok daha basit kalıyor. 

Beyin binlerce farklı faaliyetten sorumlu kısımları olan, epeyce karmaşık bir organ. Beyinlerimizde dönen her şeyi sınıflandırabilmek ve “düşünceleri” verilerden ayırabilmek son derece sıkıntı. Bugünkü teknolojinin geldiği nokta bunun yanında çok hudutlu.

Beyinlerimiz tek bir fabrikadan çıkmıyor, hiçbiri bir başkasının birebiri değil. Herkeste birebir halde çalışacak standart sistemler üretmek olmayabilir.

Her beyin eşsiz ve hayattaki şahsî deneyimleri doğrultusunda birbirlerinden farklı çalışıyor. Birebir niyetler beynin tıpkı yerlerine denk düşmeyebiliyor. Ya da tıpkı kavramlar öteki beyinlerde diğer karşılıklar bulabiliyor. Tıpkı sonuçlara birbirlerinden farklı yollardan varabiliyorlar. 

Dolayısıyla evrensel olarak herkeste birebir sinyalleri okuyup tıpkı komutlara dönüştürecek makineler geliştirmek o kadar da kolay değil.

Aklımızdan öylesine geçen bir fikir ile sahiden yapmak istediğimiz bir hareketin komutunu birbirinden ayırt edebilecek miyiz?

Bazen bir dakikada aklımızdan binlerce alakasız şey geçiyor. Kimileri bizim bile duymak istemeyeceğimiz niyetler, kimileri kendi kendimize yaptığımız latifeler, yahut saçmalamalar… 

Peki beyin sinyallerini algılayan makinalar bütün o kaos içinde hangilerini önemli ciddi düşündüğümüzü hangilerinin aklımızda öylesine uçuşan sayısız fikirden biri olduğunu nitekim ayırt edebilir mi? Karşımızda cevaplanmayı bekleyen bu ve buna benzeri çok fazla soru var.

Asıl beyin yakan sorular, bu teknolojiyi üretme değil onu yorumlama noktasında başlıyor. 

Beyinlerimiz sırf sıfır ve birlerden oluşan verileri işleyen makineler değiller. Bizi makinelerden farklı kılan şey düşünme, hissetme, varoluşumuz üzerine baş yorma ve hislerimizin toplamı olan bilincimiz. O da sırf beyin fonksiyonları ve hudut aktiviteleri ile sonlu değil.

Benzersiz kanılarımız, anılarımız, hislerimiz ve kişiliğimiz olduğu için şuurumuz var. Son derece güçlü, karmaşık ve ferdî tecrübelerimiz sonsuz ölçüde bilgi demek. Ne olduğunu herkes için standart bir formda tanımlayamadığımız bir şeyi makinelere aktarmak da imkansız olabilir.

Bu evreden sonra top fen bilimleri, deneyler ve teknoloji firmaları yerine toplumsal bilimci ve felsefecilerde olabilir.

İnsan şuurunun kendisi hala tam olarak anlaşılamayan bir husus. Hasebiyle yalnızca labavatuarların, elektrotların ve yeni teknolojilerin değil, fikir insanlarının, felsefenin de sıkıntısı. Beyinlerimiz canlı birer varlık ve bilgisayarlar üzere çalışmaz.

Dolayısıyla asıl çekincemiz fizikî olarak bu teknolojiyi üretebilmekten çok, tekrar tüm AI konularında da karşımıza çıktığı üzere etik ve felsefi çekinceler. Teknoloji roket hızıyla gelişirken karşımıza çıkabilecek her türlü ihtimali değerlendirebilmek için daha fazla ideoloji ve toplumsal bilimcinin de bu hususlara dahil olması olması ve katkı sunması gerekecek.