Borsada Halka Arza Giren ya da Girmeyi Düşünenler Buraya: İşin Uzmanının Anlattığı Bu Tavsiyelere Kulak Vermenizde Yarar Var

Ülke gündeminin bir sonucu olarak aslında yıllardır iktisat bilgimiz ister istemez bir oldukça gelişti. Enflasyon, devalüasyon, faiz, kur derken herkes İktisada Giriş dersi almış kadar donanımlı artık.

Türkiye Üniversitesi’nde artık de halka arz konusunu işlemeye başladık. Derse iştirak oranı epey yüksek, o vakit Daktilo1984 Genel Yayın Direktörü ve Ekonomist Enes Özkan’ın anlattıklarına kulak kesilelim ve şu halka arz konusunun pek değinilmeyen taraflarına bir göz atalım.

Ekonomist Enes Özkan’ın anlattıklarına geçmeden evvel halka arzın ne olduğuna kısaca değinelim.

Halka arzı en kolay haliyle şöyle tanımlayabiliriz: Bir şirketin pay senetlerinin -önceden bilinmeyen- çok sayıdaki yatırımcıya davet yapılarak satılmasıdır. Böylelikle şirketler öz kaynak yoluyla senet ihraç ederek(fonlama) kaynak sağlamış olur. Üç farklı halka arz tekniği bulunuyor fakat ana bahsimizden sapmamak için bunların ayrıntılarına girmeyelim.

Halka arzın ne olduğunu kabaca öğrendiğimize nazaran neden bu kadar tanınan olduğuna ve risk içerip içermediğine değinebiliriz.

Sadece son 2 haftada 600 bin kişi halka arzlara dahil oldu ve sayı gittikçe artıyor. En son yapılan ebebek halka arzını 4 milyona yakın kişi talep etmişti, bu furya daha devam edecek üzere.

Aslında bu duruma dışarıdan bakanlar kripto para olayına benzetiyor. Kar potansiyeli olduğu tüyosunu eşten, dosttan alanlar borsaya giriyor kolay gelir elde etmek için. Kitlenin finansal okur yazarlığının düşük olması ve mevcut ekonomik şartların insanları “kolay” para kazanacakları yollarını denemeye itmesi de etken.

Şirketler, yeni birer teşebbüsün kitle fonlama yoluna gitmesi üzere borsaya giriyor, bu ekonomik koşullarda borsanın bu yükü kaldıramayacağı da söyleniyor. Pek çok şirketin bu gidişle batabileceği, halka arzın köprüden evvel son çıkış olduğunu söyleyenler de var.

Halka arzın olağan kurallara başarılı iş modeline sahip olan kaynakları zati güçlü şirketler tarafından yapılması gerekiyor, yurt dışında birçok vakit bu türlü işliyor. Borçları ödemek için değil de yeni alanlara açılabilmek için giriyorlar. Tesla girdi, yüksek maliyetli iş yaptığı için batma noktasındaydı ama modeli başarılı olduğu için en pahalı araba şirketi oldu.

2023 halka arz takvimindeki şirket sayısının ne kadar çok olduğuna ve Trader Barış Büyüktaş’ın bu bahisteki yorumuna bir bakalım:

Şimdi Ekonomist Enes Özkan’ın bu bahisteki fikirlerine yer verelim:

Barış’ın üstteki tweet’te yazdıkları kısmen hakikat. Sahiden halka arzı yalnızca borç finansmanı aracı olarak gören şirketler var. Çünkü aslında son devirlerde kârlılıklar çok yüksek üzere gözükse de hem enflasyon muhasebesinin yapılmaması hem Türk lirasındaki paha kaybı sonucunda Türk lirası cinsinden yüksek kârlar bazen yatırım yapmak için elverişli ortamı doğurmuyor.

Burada iki şey var:
Birincisi: Tamam, şirket borçlu olabilir, sorun değil; yatırım yapacaktır, para arıyordur. Bu yatırımı ne için arıyordur? İşte yurt dışına çıkacaktır, yeni bir teknoloji geliştirecektir vs.

Bunlar artık Türk lirası cinsinden çok fazla değerlendi. Kendi kârlılığı vesairesi yetmiyor olabilir. İşin bu istikameti var, yani bunun için yatırım topluyor olabilir, pay senetlerini halka açıyor olabilir. 

İkincisi: Aslında şirketin yalnızca borç finansmanı için yatırım toplaması, işte halka açılma süreci var. Bu doğal sorun olan yani yeni yatırım planı olmayan yahut hepsi doğal olarak yeni yatırım planımız var falan filan diyor fakat bunu sağlam temellere oturtmayan da çok şirket var.

Burada ikinci kısım külfetli olan kısım. Olağanda borsa yükselir. Aslında bu üslup şirketlerin halka açılmasını pek istemezler. Zira kısa vadeli bir faydası ve uzun vadeli faydası ortasında bir istikrar kurmak zorundadırlar.

Şimdi her şirketi borsaya alıp, kısa vadede yatırımcı toplayıp sonra uzun vadeli o şirketlerin pay kıymetlerinin, şirket kıymetlerinin çökmesi borsada önemli olumsuz tesirler yaratır.

Olumsuz tesirlerden kaçınmak için esasen başta ince eleyip sık dokurlar bu sermaye piyasası otoriteleri. Bizde de Sermaye Piyasaları Şurası bunu aslında yapmak zorunda. Ancak Türkiye’de bir biçimde insanların elindeki tasarruf fazlası, yabancı para ünitelerine yahut buna bağlı kıymetlenen para ünitelerine kaymasın diye borsaya olağan önemli bir yönlendirme var.

İnsanlar parasının pahasını şayet bir mal alamıyorlarsa yani gayrimenkul vesaire üzere işte konut, otomobil, arsa, tarla falan filan üzere bir şey alamıyorlarsa getirsinler üç kuruş da olsa beş kuruş da olsa borsaya koysunlar; yeniden üç kuruş da olsa beş kuruş da olsa dolar, molar, euro falan almasınlar diye uğraşıyorlar.

Onun için borsaya açılan şirketlerin birçoklarına ben biraz kuşkuyla bakıyorum. Aslında hâlihazırda bizim borsamızda şirketlerin öz kaynak yeterliliği, öz kaynak kârlılığı vesaire üzere bahisler çok uygun durumda değil. Hâlâ bu çeşit düşünceli şirketler çok fazla. Bizim borsamıza yalnızca yeni girenlerde değil, eski girenlerde de var.

İnsanların şunun farkında olması lazım. Hisse senetleri ekranlardaki sayılar değildir ama beşerler bunu bir kısa vadeli yatırım aracı olarak gördüğü için alım satım yapmak, işte trade yapmak falan üzere bakıyor. Aslında en mantıklı olanı ve uzun vadede önemli kârlılık getiren, uzun vadeli yatırımdır.

Bunun için de esasen temel tahlillerin yanlışsız yapılması lazım. Yani şirketin bilançosunun âlâ okunması, şirketin insan kaynaklarının bilinmesi, şirketin idaresinin, idare stratejisinin büsbütün şeffaf olması üzere ögeler var.

Hisse senedi aldığınız vakit sen sahiden o şirketin ortağı olursun. Hisse senetleri şu manaya gelmiyor; yani sen bunu işte ekranda bir sayı var o artacak, o düşecek falan değil. Sen şirketin ortağısin aslında, o şirketin sahiden karlılığınından da artık hisse alacaksın. Hatta birden fazla şirket evvelce daha çok böyleydi. Yani pay senedi sahiplerine çeşitli avantajlar falan sunardı.

Hisse senedine sahip olmak, şirketin ortağı olmak manasına gelir. Tabii ki her ortağın idarede, kontrolde yetkisi bu derece fazla değildir lakin bakış açısı olarak gerçekten doğru bir şey. Yani gidip o şirketin genel şurasına katılıp hesap sormak, ki çok örnek vardır bu türlü; yani şirket genel konseyinde bulunan borsa yatırımcıları çok çok defalar olmuştur.

Borsa yatırımcıları, şirketin genel heyetinde ortak karar alırlar, organize olurlar; iki yılın akabinde idare üzerinden kendileri geçebilirler şirkete. Bunu kimi vakit büyük borsa yatırımcıları küçük yatırımcıları organize ederek de yapar, kimi vakit da küçük yatırımcılar genel organize olup yapar. Yani şirketin idaresini ele almaya varıncaya kadar. Bu da önemli bir şey. Yani halka açıklık oranına da bağlıdır olağan. Önemli oranda halka açık şirketlerde bir müddet sonra siz o şirketin idaresine de gelebilirsiniz pay senedi sahibi olduğunuz için zira genel şurada kelam sahibi olursunuz.

Burada natürel pay tipleri, şunlar bunlar devreye giriyor fakat genelde bu böyledir. Onun için pay senedi sahipleri pay senedi biçimlerini, psikolojiyi, kendisinin o şirkete ortak olduğunu bilmesi, uzun vadede o şirketin muvaffakiyetinin kendi finansal refahını etkileyeceğini bilmesi, bunu yalnızca ekranda bir sayı olarak banka hesabında işte banka aplikasyonunda bir isim bir sayı kombinasyonu olarak görmemesi borsa yatırımcısı için en güzel olanı.