Bunlar Daima Amerika’nın Oyunu Yeğen: Hollywood Sinemalarındaki Makûs Karakterler Neden Daima “Rus” Oluyor?

Bond sinemalarının sayısız makûs karakteri, Rocky IV’ün Ivan Drago’su ve Iron Man 2’nin Ivan Vanko’su, birinci John Wick’ten Viggo Tarasov, A Good Day to Die Hard’dan Yuri Komarov, John Rambo sinemasının Yarbay Sergei Podovsky’si… Bir de daha yakın tarihten hepimizin âşık olduğu bir anti-hero karakter olarak Killing Eve’in Villanelle’i.

Amerika ve Avrupa üretimi sinemalarda ne kadar fazla Rus berbat karakterle karşılaştığını hiç fark ettin mi? Birebiri öteki bir millet için yapılsa ırkçılık aykırısı önemli reaksiyonlar alınır ama bir Rus makus karakterle karşılaştığımızda çoğumuz yadırgamıyoruz. Sinemalarda makûs olmak ve Rus olmak artık o kadar iç içe geçmiş hâlde.

Ruslar, Avrupa ve Amerika için her vakit bir tehditti. Ancak sinemalara yansıyacak kadar düşmanlaştırma Soğuk Savaş periyodunda başladı.

“Soğuk Savaş” dediğimizde 1947-1991 yılları ortasında dünyanın iki üstün gücü olan ABD ve Sovyetler Birliği arasındaki ideolojik ve siyasi tansiyondan bahsediyoruz. 

Biri kapitalist, oburu ise sosyalist kıymetlerin periyotlarındaki en büyük temsilcisi olan iki ülke, birbirleri ile direkt savaşmak yerine tesir edebildikleri diğer ülkeler üzerinden birbirleri ile dolaylı olarak bir rekabete girmişlerdi.

Bu devirde nükleer silahların yaygınlaşması, casusluk faaliyetleri, iki taraftan da ideolojik propagandaların tüm dünyaya yayılması üzere birçok taktik kullanılsa da sıcak bir çatışma yaşanmadı. Lakin iki ülke ortasındaki rekabet tüm dünya siyasetini belirledi.

1940’lar ve 50’ler, Amerika’nın ağır bir Sovyet ve komünizm aykırısı propagandaya giriştiği devirlerdi. 

“Kızıl Tehlike” denilerek, komünist casusluk faaliyetlerine ve Ruslara dair önemli bir endişe iklimi devlet eliyle yayıldı. Bu rüzgâr, Hollywood’a da ulaştı. “Amerikan Tersi Faaliyetler Temsilciler Meclisi Komitesi” (HUAC), birçok sanayiyi olduğu üzere sinema ve televizyon bölümünü de rastgele bir komünist temasları olup olmadığı konusunda yakın markaja aldı.

Bütün bu hükûmet baskısı altında, ülkeye bağlılığını ispatlamak isteyen Hollywood üretimcileri, karakterleri epeyce tek boyutlu olan Sovyet casusu karakterlere çokça yer verdiler, bu karakterleri düşmanlaştıran şiddet dolu sinemalar ürettiler.

Böylece Rus makus karakter klişesi ortaya çıktı ve Hollywood’dan tüm dünyaya yayılan sinemalarla olağanlaştı.

Bu durum çok uzun yıllar sayısız sinemayla sürdü. Tıpkı yıllarda, sinemaya daha sanatsal bir yerden yaklaşan Hitchcock gibi değerli direktörlerin, bu klişeleştirmeye eleştirel yaklaşan değerli üretimleri da oldu.

Yine de ırkçılığın ve karakter stereotipleştirme ya da öbür bir ismiyle etiketlemenin bugünkü kadar tartışılmadığı vakitlerdi ve Rus makûs karakterler binlerce sinemada yer aldı. 

Amerikalılar iyiyse Ruslar makus olmalıydı.

Bu cins etiketleme ve stereotipleştirmeler aslında her vakit toplumsal bir kıssaya dayanır. Toplum tarafından dışlanan eş cinsel, siyahi vb. kümeler ekseriyetle başrol olmak yerine dar yahut makûs kalıplara basitçe sıkıştırılır. 

Kimi vakit da direkt devlet eliyle, güncel siyasi ideolojiyi yaymak için yapılır. ABD için bu mevzuyu sinemalara yerleştirmek, öbür alanlardaki jeopolitik rekabetlere dayalı bu öneriyi izleyicinin kolaylıkla kabul etmesine de yardımcı oluyordu.

Sovyetler dağıldıktan sonra sinemalardaki Rus makus karakter sayısında gözle görülür bir düşüş yaşanmaya başladı.

Bu devirlerde dünya siyasetinde istikrarlar değişiyordu. Bilhassa 11 Eylül saldırıları sonrasında bu sefer Orta Doğulu makûs karakterlerin sayısında bir artış gözlendi.

Ama garip biçimde bu stereotipleştirmeler Rus bir berbat karakter yazmaya nazaran çok daha çarçabuk ırkçılık aykırısı tepkiyle karşılaşıyordu.

Rus berbat karakter yazmak için ise artık ne Soğuk Savaş ne de Amerikan propagandası ile alakadar olmanıza gerek vardı. Makus karakter yazarken aklınıza birinci gelen şey, önemli ve soğuk tutumlu bir Rus olması olabilirdi. Hasebiyle Rus berbat karakterler azalsa da bitmedi.

Kötü temsillerdeki düşüş durumu pek uzun sürmedi.

Putin’in aşırı sağcı siyasetlerinin yükselişi, Kırım’ın işgali ve bilhassa de Ukrayna’nın işgali ile birlikte Batı toplumlarında oldum mümkün yerleşik olan Rus antipatisi yeniden yükseldi. Bu durum anında sinema dalına de yansıdı, bugün sinemalardaki Rus makus karakterlerin oranı yeniden Soğuk Savaş periyoduna yaklaşmış durumda.

Ne yazık ki dünya çapında ırkçılığın yine yükseldiği bir periyottan geçiyoruz. Bu da tüm Rusya halkının, Putin ve politikaları ile bir tutulmasına yol açabiliyor. Fakat bunun hiçbir halk için bu türlü olmadığını, devlet ideolojisi ile bireyin farklı şeyler olduğunu kendimize tekrar ve tekrar hatırlatmak, bu çeşit stereotipleştirmelerin karşısında durmak gerek.

İlgili başka içeriklerimiz: