Her Birimizin Farklı Görünmesinin, Düşünmesinin, Hissetmesinin Anahtarı Olan ‘Mayoz Bölünme’ Nedir?
Mitoz ve mayoz bölünme, canlıların oluşumu ve gelişimi için büyük bir değere sahiptir. Bu bölünmeler sırasında meydana gelebilecek olan bir anormallik, çeşitli sıkıntıların oluşmasına neden olur. Bu bölünme çeşitleri, canlıların sahip oldukları organizmaların büyümesi, düzelmesi ve üremesi için gereklidir.
Biz de bugün, bilhassa genetik çeşitliliği artırarak tiplerin ahenk sağlamasına katkı sağlayan mayoz bölünme ile ilgili ayrıntıları ele aldık. Gelin daima bir arada, bu bölünme çeşidine yakından bakalım.
Temelden başlayalım: Mayoz bölünme nedir?
Mayoz bölünme, ana hücredeki kromozom sayısını yarıya indiren ve dört gamet hücresi oluşturan bir hücre bölünmesidir. Bu bölünme, üreme esnasında yumurta ve sperm hücrelerinin üretilmesi için gereklidir. Mayoz bölünme sırasında alel sayısı azaldığından, iki gametin birleşimi ebeveynlerle birebir sayıda alel içeren bir zigot oluşturur. Diploid organizmalarda bu oluşan zigotlar, her iki genin kopyasıdır.
Peki mayoz bölünmenin fonksiyonu nedir?
Mayoz bölünme, eşeyli üreyen pek çok canlının doğacak olan yavrularında ebeveynleri ile tıpkı sayıda kromozom oluşması için gerekli olan bir bölünme cinsidir. Döllenme, yeni bir zigot oluşturmak için bir ortaya gelen iki hücreyi içerir. Bu zigotu oluşturan gametlerde yer alan genin alel sayısı 1’e düşürülmezse, oluşacak olan yavrularda her genin 4 kopyası olur ve bu da birçok gelişimsel meseleye yol açar.
Mayoz bölünme evreleri nelerdir?
- Mayoz I
- Mayoz II
Mayoz I basamakları:
- Profaz I
- Metafaz I
- Anafaz I
- Telofaz I
Profaz I
Mayoz I’in ilk adımı olan Profaz I, kromozomların ağırlaşması ve hücrenin ortasına hakikat yaptığı hareketler bakımında mitoz bölünmedeki profaz basamağına emsal. Nükleer zarf bozulur ve bu olay, hücrenin her iki tarafında yer alan mikrotübüllerin, kromozomlarda yer alan kinetokorlara bağlanmasını sağlar. Mitozdan farklı olarak kromozomlar homolog partnerleriyle eşleşir. Bu kademenin sonunda ve bir sonraki evre olan metafaz I’in başlangıcında, bu homolog kromozomlar geçiş için uygun hale gelir.
Metafaz I
Metafaz I’de, geçiş için uygun hale gelen homolog kromozomlar, hücrenin merkezine yakın bir yerde bulunan metafaz plakası üzerinde sıralanır. Her gen için iki farklı alel içeren bu homolog kromozomlar, birbirlerinden ayrılacak formda dizilir. Fakat, bu kromozomlar metafaz plakası üzerinde sıralanırken, anne ve baba kromozomlarının hangi tarafta sıralanacağı konusunda net bir bilgi yoktur.
Anafaz I
Mitoz bölünmedeki anafaz evresine misal biçimde, kromozomlar artık hücrenin her iki tarafındaki merkezcillere hakikat çekilmeye başlar. Bununla birlikte, kardeş kromatitleri bir ortada tutan sentrozomlar, bu evrede çözünmez.
Telofaz I
Anafaz I kademesinde başlayan kromozom çekilmesi biter ve profaz I etabında bozulan nükleus (nükleer zarf) yine oluşur. Son olarak, plazma zarı sitokinez ile ayrılır ve iki yeni hücre oluşur.
Mayoz II evreleri:
- Profaz II
- Metafaz II
- Anafaz II
- Telofaz II
Profaz II
Profaz II, birçok açıdan profaz I’e benzeri. Nükleer zarflar kaybolur ve merkezciller oluşmaya başlar. Mikrotübüller, sentromerlerle bağlanan kromatidlerin kinetokorlarına bağlanmak için hücre boyunca dağılır ve son olarak kromozomlar metafaz evresi için metafaz plakasına çekilmeye başlar.
Metafaz II
Mayoz bölünmenin metafaz II basamağı da mitoz bölünmenin metafazına emsal, lakin metafaz II’de kromozom sayısının sadece yarısı bulunur. Profaz II evresinde metafaz plakasına çekilmeye başlayan kromozomlar, metafaz plakası üzerinde sentromerler ile tıpkı hizaya gelir. Birebir vakitte, metafaz plakasının her iki tarafında bir kardeş kromatit bulunur.
Anafaz II
Metafaz plakasının her iki ucunda bulunan kardeş kromatitler ayrılır ve kardeş kromozomlar yeniden merkezcillere yanlışsız çekilmeye başlar. Birebir vakitte, bu çekilme DNA’nın son bölünmesidir. Birinci bölünmeden farklı olarak, eşit bölünme olarak isimlendirilir, bunun nedeni ise her hücrenin, bölünme başındaki birebir ölçüde kromozoma sahip olmasıdır.
Telofaz II
Mayoz I’de gerçekleşen telofaz I’de de olduğu üzere, hücre ikiye bölünür ve kromozomlar hücrenin zıt kutuplarında yer alır. Sitokinez yahut plazma bölünmesi meydana gelir ve yeni nükleer zarflar oluşmaya başlar.
Mayoz bölünme hakkında kıymetli bilgiler:
- Hatalara açık bir bölünme türüdür
- Genetik çeşitliliği arttırır
- Mayoz bölünmede 4, mitoz bölünmede 2 hücre oluşur
Hatalara açık bir bölünme türüdür
Mayoz bölünme hatalara açık bir bölünme cinsidir ve rastgele bir kusur sonucunda canlının üreme yeteneği etkilenebilir. Olağandışı halde gerçekleşen mayoz bölünme, kısırlığa neden olmasının yanı sıra genetik olarak da çeşitli problemlere yol açabilecek özelliklere sahip gametlerin oluşmasına neden olabilir. Tıpkı vakitte, genetik bozukluklardan kaynaklanan konjenital (doğum sırasında gözlemlenebilecek olumlu yahut olumsuz durumlar) anormalliklerin yanı sıra zihinsel anormalliklerin de ana nedenidir.
Genetik çeşitliliği arttırır
Mayoz bölünme, genetik çeşitliliğin oluşmasında son derece kıymetli bir yere sahiptir. Bölünme sürecinde meydana gelen Crossing-Over adı verilen olay, homolog kromozomların sahip olduğu kesimlerin birbirine karışmasına ve bunun sonucunda genlerin farklı kombinasyonlarının oluşmasına neden olur.
Mayoz bölünmede 4, mitoz bölünmede 2 hücre oluşur
Mitoz bölünme, her biri ana hücreyle birebir sayıda ve cinste kromozomlara sahip iki yavru hücrenin oluşmasıyla sonuçlanan bir bölünme tipidir. Mayoz bölünme ise, mitoz bölünmenin bilakis her biri ana hücrenin sahip olduğu kromozom sayısının yarısına sahip dört yavru hücrenin oluşmasıyla sonuçlanır.
Biyolojinin bir öbür konusu mitoz bölünmeyi de aşağıdaki ilişkiden okuyabilirsiniz: