Hiçbir Kısıtlama Olmaksızın Bireyin Özgür Olması Gerektiğini Savunan ‘Liberalizm’ Tam Olarak Nedir, Birinci Kere Nasıl Ortaya Çıktı?

Devlet idaresi önderler, kumandanlar, politikler ve filozoflar tarafından ortaya atılan ideolojiler ve ideolojiler ışığında bir sisteme oturtulur. Liberalizm de bunlardan bir adedidir. Hem bir ideoloji olarak hem de bir felsefi niyet olarak kabul edebileceğimiz liberalizm aslında temel olarak bireyin özgürlüğü savunmaktadır. Elbette vakit içerisinde pek çok farklı fikir ile de zenginleşmiştir.

Liberalizm aslında ekonomik refah ile paralel giden bir sistem. Ekonomik refahın yüksek olduğu durumlarda halk da liberalizmi savunur ancak işler bozulmaya başlayınca devlet babanın hami ve kollayıcı kollarının altına girmek isteriz. Tüm bu yaşananların tarihte de pek çok farklı örneğini görmek mümkün. Liberalizm nedir gelin yakından bakalım ve temel özelliklerinden kimilerini görelim.

Kısaca bir tarif yaparak başlayalım; Liberalizm nedir?

Latince özgür manasına gelen liber sözünden türetilen liberalizm, temelinde bireyin özgürlüğünün olduğu bir cins ideoloji, siyasi doktrin ve felsefi görüş olarak tanımlanabilir. Daha sonra farklı niyetlerle zenginleşen liberalizm, ferdi eşitlik prensibini de ön planda fiyat. Yani bireyin hiçbir halde bir hâkim güç tarafından denetim edilemeyeceği fikrini savunur. 

Nasıl yani, tam olarak liberalizm ne demek?

Birazdan ayrıntılarıyla anlatacağımız üzere liberalizmin birinci ortaya çıktığı devirde beşerler aileleri sayesinde soylu oldukları için ayrıcalık sahibi oluyordu, din adamlarının baskısı vardı, mutlak monarşi çok güçlüydü ve hükümdarlar da dini güce sahipti. İşte liberalizm tam olarak bunlara karşıdır. 

Liberalizm aslında insanların devlete ve öbür mutlak güç otoritelerine karşı bizi biraz salın deme formudur. Elbette iktisat uygulamalarında işler biraz daha karışıyor lakin liberalizm demek, bireyin özgürlüğü demektir. Bu temel tarifi farklı alanlara da uygulayarak aslında liberalizmin ne demek olduğunu açık bir biçimde anlayabiliyoruz. 

Peki liberalizm ne vakit, nasıl ortaya çıktı?

• John Locke 

Hiç de şaşırtan olmayacaktır, liberalizm ile birinci defa milattan evvel 5. yüzyılda yaşamış Antik Yunan’ın sofist filozoflarında karşılaşıyoruz. Aristoteles’nin Siyaset isimli yapıtı, birinci tohumları atmıştır. Orta Çağ’a geldiğimizde ise Saint Thomas d’Aquino, iktidarın sonlandırılması ve özgürlüklerin arttırılması üzerine fikirler sunmuştur. İslam filozofu İbn’i Haldun da devrin liberallerindendir. 

Liberalizmin kurucu babası olarak isimlendirebileceğimiz isim ise 1632 – 1704 yılları ortasında yaşamış İngiliz filozof John Locke olmuştur. Locke’a nazaran her insanın doğuştan gelen hayat hakkı, özgürlük hakkı ve temel mülkiyet hakkı vardır. Bunların korunması mecburidir ve hükümetlerin birincil misyonu bireylerin bu haklarını korumaktır.

Kapitalizmin babası olarak bilinen Adam Smith, Ulusların Zenginliği isimli yapıtında liberal kavramını kullanarak liberal ithalat ve ihracat sisteminden bahsetmiştir. Belki de hem kapitalizmi hem de liberalizmi en âlâ şu kelamı özetler; “laissez-faire, laissez-passer”  yani “Bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler.”

Liberalizm tarafından savunulan kimi temel fikirler var:

• İfade özgürlüğü
• İnanç özgürlüğü
• Basın özgürlüğü
• Sivil haklar
• Sivil özgürlükler
• Seküler devlet
• Liberal demokrasi
• Ekonomik özgürlük
• Siyasi özgürlüğü
• Hukuk üstünlüğü
• Özel mülkiyet hakkı
• Serbest piyasa ekonomisi
• Serbest ticaret

Yani liberalizm nitekim de bırakın beşerler başlarına nazaran yaşasın demektedir. Farklı niyetlerle zenginleştiği için klasik ve toplumsal olarak ikiye ayrılmış olsa da aslında kendine liberal diyen herkes üstte listelediğimiz bu temel özellikleri savunmaktadır. 

Rönesans, liberalizmi doğuran olaylardan olmuştur:

Liberalizm 17. yüzyılda birinci sefer bahsedilmiş bir felsefi görüş olsa bile aslında temelinde bireycilik fikri olduğu için bunu Antik Yunan’da başlayan ve günümüzde bile devam eden bir süreç olarak kıymetlendirebiliriz. Bu süreçte de liberalizmi besleyen en değerli olaylardan bir tanesi Rönesans olmuştur. 

Ekonomik refah sonrası kendini sanata veren Avrupa’da başlayan Rönesans ile birlikte aslında bireyin kendi başına kıymetli bir varlık olduğu ve içinde bulunduğu toplumdan başka kıymetlendirilebileceği niyeti doğmuştur. Bireycilik olarak isimlendirilen bu fikir liberalizmin temelinde yer alan bireyin özgürlüğü fikrinin köklerini oluşturmaktadır. 

Amerikan İhtilali ve Fransız İhtilali buram buram liberalizm kokar:

Bugün uygulamalarda değişiklik görülse bile Amerika Birleşik Devletleri dünyanın en büyük liberal ülkelerinden bir adedidir. Bunun nedeni zati ABD kuruluşunun da liberal bir dünya görüşü ile yapılmış olmasıdır. Hatta 4 Temmuz 1776 Bağımsızlık Bildirgesi ismi verilen beyanname, siyasi liberalizmin birinci örneklerinden kabul edilir. 

Daha sonra milliyetçilik ideolojisini doğursa bile aslında 1789 yılında gerçekleşen Fransız İhtilali de liberal niyetler ile yapılmıştır. Zaten bu ihtilalin sloganı olan liberté, égalité, fraternité yani özgürlük, eşitlik, kardeşlik sözlerinden biri de liberalizmin türediği liberte sözüdür. 

Biraz karıştıysa özetleyelim, liberalizm neye karşıdır?

Girişte de bahsettiğimiz üzere işin ekonomik uygulama tarafı iktisatçıların anlayacağı formda biraz karışık fakat işin özüne yani liberalizm ideolojinin temeline indiğimiz vakit karşımıza çıkan değişmez kavram bireyin özgürlüğü oluyor. Klasik liberalizm bireyler özgürdür der, toplumsal liberalizm de özgür bireyler eşittir der. Yani özünde birebirdir.

Liberalizm kanısının karşı olduğu temel kavram yasaklardır. Bireyin inancına karışılmasına, ekonomik özgürlüğünün kısıtlanmasına, bireyin doğuştan gelen özellikleri nedeniyle ayrımcılık görmesine karşıdır. Bu yasakları koyan devlet, din ve gibisi her türlü hâkim gücün karşısında duran liberalizm, ferdi özgürlük kapsamında değerlendirdiği için özgürlükleri kısıtlayan bir güce dönüşmedikçe dine ya da dini kümelere karşı değildir.

Liberalizm sağ mı sol mu üzere birtakım tartışmalar da var. Açıkça söyleyebiliriz ki liberalizm sol değildir zira sol niyette birey değil, devlet güçlüdür. Farklı tipleri olsa da liberalizm sağdır demek mümkün fakat onda da devletin güçlü kurallarla bireyi kısıtladığını düşünürsek yeniden tam bir ahenk olmuyor. Ortanın sağı diyelim, en azından bir terim olmuş olsun. 

Liberalizm ile yönetilen ülkeler var mı?

Aslında liberalizm ile yönetilen ülkeler demek pek hakikat değil. Bunun yerine vakit zaman liberal ekonomik siyasetler uygulayan ülkeler demek daha yanlışsız olacaktır. Çünkü hiçbir devlet, yapısı gereği her vakit tıpkı cinste siyasetler uygulayamaz. Tarihin en büyük sosyalist devleti Sovyetler bile vakit zaman liberal ekonomik siyasetler uygulamak zorunda kalmıştır. 

Almanya, ABD, Azerbaycan, İngiltere, Danimarka, irlanda, İsrail, Meksika, Mısır, Polonya, Romanya ve hatta Türkiye bile vakit zaman liberal ekonomik siyasetler uygularlar. Ancak uygulanan ekonomik siyasetler ve öbür uygulamalar vakit zaman değişiklik göstereceği için bu ülkeler liberalizm ile yönetilir demek gerçek olmaz. 

Hiçbir hudut ve yasak olmadan bireyin özgürlüğünü savunan liberalizm nedir, özellikleri nelerdir üzere merak edilen soruları yanıtladık. Elbette liberalizm içine kısmınca kaybolacağımız bir okyanus üzere fakat bu yazımızda sırf liberalizm ile birinci kere tanışan okuyucularımıza temel bir bilgilendirme yapmayı hedefledik.