Kira Ödemediğimiz Bir Dünya Hayal Eden Sosyalizm Tam Olarak Nedir, Birinci Kere Ne Vakit Ortaya Çıktı?

Bir devlet kurmak, hele de onu yönetmek çok sıkıntı bir iştir. Bu nedenle de tarih boyunca pek çok farklı siyasi teori ortaya atılmış ve iktisat başta olmak üzere pek çok alan buna nazaran düzenlenmeye çalışılmıştır. İşte bu teorilerden bir tanesi de sosyalizmdir. Kimilerine nazaran ütopik bir hayal olarak görülen sosyalizm, aslında pek çok ülkede uygulanmış fakat genele yayılmamış bir niyettir.

Sosyalizm bir kavram olarak hayli yenidir lakin köklerine indiğimiz vakit bu yol Platon’a kadar uzanır. Ne olduğu hakkında ise aslında pek çok farklı görüş vardır zira ortaya çıktığı günden bu yana pek çok farklı fikir ile zenginleştirilmiş ve farklı eğilimler tarafından değişikliğe uğratılmıştır. Gelin en sade haliyle sosyalizm nedir yakından bakalım ve ne vakit ortaya çıktı tüm ayrıntılarıyla görelim.

Kısaca bir tarif yaparak başlayalım; Sosyalizm nedir?

Latince sociare sözünden türetilen sosyalizm; bir tıp siyasi teori, doktrin ve ideoloji olarak tanımlanabilir. Sosyalizme nazaran üretim araçları topluma aittir ve emekçiler idareye direkt katılmalıdır. Özel üretim yerine kamu üretimini teşvik eden sosyalizmde ortak mülkiyet, devlet mülkiyeti, kooperatif işletme üzere kavramlar bu teorinin temelini oluşturmaktadır. 

Peki sosyalizm ne vakit ortaya çıktı?

Tam olarak bugün bildiğimiz manada olmasa da aslında birinci sosyalizm örneği Platon’un milattan evvel 4. yüzyılda kaleme aldığı Devlet yapıtında karşımıza çıkıyor. Burada anlatılan devlet anlayışı, pek çok özelliği ile sosyalizm kavramının tam olarak olmasa bile kabaca bir örneğini gözler önüne seriyor.

Sosyalizm ile karşılaştığımız öteki bir örnek ise Thomas More tarafından 1535 yılında kaleme alınan Ütopya yapıtı. Ütopya bir siyaset kitabı değil de bir roman olduğu için aslında okuyucularına sosyalizmin uygulandığı bir toplumun nasıl bir toplum olacağına dair kurgusal bir örnek sunuyor. 

Tabii bunlar işin ayrıntısı, asıl terim olarak sosyalizm kullanımı 1827 yılında karşımıza çıkıyor. İngiliz reformcu Robert Owen, kendi fikirlerini benimseyen bireyleri bu formda isimlendirmiştir. Benzer bir kullanımı 1832 yılında Fransız Saint-Simon’da da görmek mümkün. Süratle yayılan bu terim birtakım kümelerin kendini sosyalist ya da sosyalist aykırısı olarak tanımlamasıyla giderek yaygınlaştı. 

Sosyalizmin birtakım temel özellikleri var:

• Üretici ve temel güç emektir.
• İşverene gerek yok, emekçiler ya da devlet bu vazifesi üstlenir.
• Ekonomi, merkez planlı olarak belirlenir.
• Kamu faydası her şeyin önündedir.
• Temsili demokrasi emekçi sınıfını böldüğü için kabul edilmez.

Sosyalizm bir terim olarak ortaya çıktığı 19. yüzyıldan sonra pek çok farklı görüşle zenginleştirilmiş olsa da temel olarak bu özelliklere sahiptir. İlk çıktığı periyot pek çok sosyalist, onu bunu bırakalım da personel meselelerine odaklanalım demiştir ve bunu sanayi kapitalizmine karşı bir savaş olarak görmüştür.

Bir kısım sosyalist için personel kaidelerini uygunlaştırmak hedefiyle sendikalar ve partiler kurulmalıydı. Bir kısım sosyalist ise mevcut tertipte bu değişimin gerçekleşmeyeceğini düşündüğü için bir ihtilal yapılması gerektiğini savundu. Günümüzde bile varlığını sürdüren pek çok fraksiyon aslında o devir başlamış bu ayrımın çeşitlenmesiyle oluşmuştur. 

Sosyalist bir devlet nasıl olur? İşte birtakım sosyalizm basamakları:

• Üretim araçları kamulaştırılarak özel kesim dışlanır.
• Tüm özel bölümler, yabancılar dahil, kamulaştırılır. 
• Özel mülkiyet anlayışı ortadan kalkar. 
• Tüm mülkler yurttaşlara karşılıksız olarak verilir.
• Temel hizmet ve gereksinimlerin tamamı yurttaşlara fiyatsız olarak sunulur. 
• Kamulaştırılan tüm hizmetler halk tarafından fiyatsız kullanılır. 

Şu an bir meskeni, dükkanı ya da şirketi olan biriyseniz bu unsurlar tüylerinizi ürpertmiş olabilir. Zati sosyalizm birinci çıktığı vakit da tam olarak bu türlü oldu ve 19. yüzyılda sosyalistler tam manasıyla toplumdan dışlandı. Onlara nazaran toplumun refahını savunuyorlardı fakat hükümran güçler ve toplumun büyük bir kesiti bu niyete karşıydı. 

Tabii söylediğimiz üzere sosyalizm yıllar içerisinde pek çok farklı görüş ile zenginleştirilmiş ve değiştirilmiştir. Örnek vermek gerekirse Çin de bir sosyalist devlettir fakat özel dal ve yabancı sermayeye açıktır. Hatta bu nedenle farklı sosyalist kümeler tarafından eleştirilmekte ve farklı suçlamalara gaye olmaktadır. 

Nasıl yani, tam olarak sosyalizm neyi savunur?

Konu biraz karışmış olabilir, bu nedenle biraz ayrıntı vermekte fayda var. Sosyalizmin temelinde bir ekonomik sistem vardır. Bir tıp sosyoekonomik model de diyebileceğimiz bu sistemde çalışan sınıfın iktidarı savunulur. Yani sosyalizm der ki madem üreten çalışanlar, neden patronlar var; madem her şeyin temeli çalışanlar, neden idare emekçilerin elinde değil?

Farklı teoriler olsa bile sosyalizm bir cins kolektif şuuru savunur. Örgütlenelim, birlikte üretelim ve birlikte yönetelim der. Özellikle yabancı sermayenin bir ülkede faaliyet göstermesine büsbütün karşı çıkan sosyalizme nazaran emekçi sınıfı her türlü üretim aracı üzerinde mutlak hâkim güç olmalıdır. 

Sosyalizm kurucusu Karl Marx mı?

Karl Marx bilimsel sosyalizmin kurucusudur, yani sosyalizmin makul kurallar çerçevesinde uygulanması gerektiği teorisini ortaya atan kişidir. Lakin üstte da anlattığımız üzere sosyalizm Marx’tan evvel de vardı. Marx ve gibisi filozoflar aslında anlattığımız zenginleştirme niyetlerini doğuran şahıslardır.

Sosyalizmin gerçek kurucularından bahsetmek gerekirse Robert Owen, Charles Fourier, William Morris, Saint – Simon, Pierre Leroux, J. Regnaud üzere isimlerden kelam edebiliriz. Sonraki yıllarda ülkesinde sosyalist ihtilal yapmış Vladimir Lenin, Mao Zedong, Lev Troçki, Josip Broz Tito, Kim Vilayet Sung üzere isimleri de sosyalizm kurucusu değil ancak geliştiricisi olarak kabul etmek mümkün.

Hala sosyalizm ile yönetilen ülkeler var mı?

Sosyalizm ile yönetilen ülkeler konusu biraz karışık. Resmiyette bakacak olursak Küba, Vietnam, Laos, Çin, Bangladeş, Guyana, Hindistan, Sri Lanka, Tanzanya, Portekiz, Nepal, Suriye ve hatta Kuzey Kore bile sosyalizm ile yönetilen ülkelerdir. Doğal uygulamaların sosyalizme ne kadar uygun olduğu tartışılır. 

Tamam, pekala sosyalizm ile komünizm ortasında ne fark var?

Sosyalizm ile komünizm bağını en yeterli Karl Marx anlatır. Ona nazaran sosyalizm, komünizmin birinci adımıdır. Sosyalizm devletler bazında uygulanabilir bir sistemdir, komünizm ise sosyalizmin tüm dünyaya yayıldığı bir sistemdir. Komünizm, aslında tüm dünyanın sosyalist olduğu ve sınıfların olmadığı bir dünya hayalidir. Devletlerin, sonların, sınıfların, milletlerin, dinlerin, işverenlerin olmadığı bir dünya; işte komünizm budur. 

Yönetimin ve üretim araçlarının personel sınıfının elinde olması gerektiğini söyleyen sosyalizm nedir, neyi savunur, ne vakit ortaya çıktı gibi merak edilen soruları yanıtladık. Elbette sosyalizm içine daldığınız vakit kolay kolay kaybolacağınız gib okyanus üzere lakin bu yazımızda sırf sosyalizm ile birinci sefer tanışan okuyucularımıza temel bir bilgilendirme yapmayı hedefledik.