Parası Olmasına Karşın Yıllardır Çöpten Yiyecek Toplayarak Yemek Yapan Aktiviste Acımasız Sorular Sorduk
Her yıl dünyada 1,3 milyar ton besin israf ediliyor. Bu ölçü o kadar büyük ki dünyada üretilen toplam besin ölçüsünün 3’te 1’ine denk geliyor. Besin üretimi, tüm dünyadaki sera gazı emisyonlarının dörtte birinden sorumlu olduğu için gezegenimize önemli bir ziyanı oluyor.
Bu yüzden israf konusunda daha şuurlu olmak gerekiyor. Bu bahiste epey hassas olan Canan Günaştı, israf etmediği üzere oburunun israf ettiği hâlâ kullanılabilir besinleri toplayarak onlardan faydalanıyor. O bir “modern toplayıcı”.
Ekonomik değil ekolojik sebeplerle market, manav, pazarlarda çöpe atılan zerzevat ve meyveleri toplayıp yemek yapıyor.
Adana’da doğup büyüyen 32 yaşındaki Canan, liseyi bitirince 1 yıl değişim programı ile Almanya’da yaşadı. Sonra üniversite için İstanbul’a yerleşti. Pandemi sürecinde Adana’da daha sık bulunmaya başladı ve resmi olarak çiftçi oldu, pek çok zerzevat ve meyve yetiştiriyor.
Birçok dalda farklı işler yaptı. Şu anda da birçok farklı işi tıpkı anda yapmaya devam ediyor. Oyunculuk ve çiftçilik bunlardan kimileri. Ayrıyeten bir müddettir vegan ve bunun aktivizmini de yürütüyor. Çöpten yiyecek toplamaya ise 11 yıl evvel başladı.
Kendisine birtakım sorular yönelttik ve samimiyetle cevapladı:
Çöpten yiyecek toplamanın istifçilikten farkı nedir?
“İstifçilik bildiğim kadarıyla eşyaları ayırt etmeden alıp onları atmama durumu. Konutumda çok az eşya var ve biriktirme üzere bir huyum yok genel olarak. Minimalist bir ömrüm var. Uzun yıllardır yemek dışı çok az alışveriş yapıyorum. Arkadaşlarımızla kıyafet değişimi yapıyoruz, dokumacılık eserleri satın almamaya çalışıyorum.
Market, pazar, manavlarda atılan zerzevat ve meyveleri seçerek alıyorum. Marketlerden atılan paketli besinleri almıyorum zira mümkün olduğunca paketli gıda tüketmemeye çalışıyorum. Topladığım zerzevat meyveleri de en kısa müddette tüketiyorum.
Şekli bozuk mesela kıvrık bir havuç alıyorum, o akşam soyup salataya doğruyorum. Zerzevat ve meyveler market çöplerinde üst üste atıldığı için -ezilmeden atılmış olsa bile- ezilip ıslanabiliyor. Bu yüzden süratlice temizleyip tüketmeye itina gösteriyorum.
Soldaki fotoğraf Adana’da bir manavın önü, buradan çok şey bulmuştum yenebilecek durumda.
Sağdaki fotoğraf, pek değerli zerzevat meyve satan zincir bir market. Pancar saplarını daima ayırıyorlar, ne vakit görsem alıyorum. Meskenime çok yakın ve buradan bulduğum her şey daima çok taze oluyor. Ufak bir çizik olsa ayırıyorlar.”
Hijyen konusunda dert duyuyor musun?
“Kendi yetiştirmediğim zerzevat ve meyveler için paklık sürecim birebirdir. Kabuklarını soyarım, soymayacaksam önce karbonatlı suda, sonra da çok kısa mühlet sirkeli suda bekletirim. Market ve manav zerzevat meyve atıklarına öteki çöpler karışmamış oluyor genelde. Bu yüzden hijyen ile ilgili bir sorun görmüyorum. Pazarlarda da birebir halde zerzevat ve meyveler üst üste atılıyor ortaya diğer çöp karıştığını pek görmedim. Yıkayınca sorun olmadığını düşünüyorum.”
Ekonomik durumunla ilgisi var mı?
“Bazen büyük bir alışveriş yaptıktan sonra marketten çıkarken zerzevat ve meyve atık çöpüne bakıyorum. Ekonomik durumumla ilgili olmadığını söyleyebilirim. Ancak ekonomik olarak olumlu tesir ettiğine dair şöyle bir örnek verebilirim. Üç hafta evvel pazardan havuç almayı unuttum. Meskenime dönerken bir marketin çöpüne baktım ve bir poşet muhtemelen şekli bozuk olduğu için atılmış havuç gördüm. Yaklaşık iki kilo kadardı.
Dolayısıyla ekonomik sebeplerle yapmıyor olsam da bu durum üç haftadır havuçlara para harcamamama neden olduğu için ekonomimi olumlu etkiledi. :) Bilhassa pazarlarda zerzevat meyve toplayan diğerleri varsa, ben toplamıyorum. Öbür birinin ekonomik sebeplerle toplama ihtimaline karşı geri duruyorum. Öyle durumlarda bekliyorum, sona kullanılabilir zerzevat ve meyve kalırsa alıyorum.”
Arkadaşların çöpten bulduğun yiyeceklerle yaptığın yemekleri yiyor mu?
“Mutlaka yiyecek şahıslara söylüyorum. Şu ana kadar yemem diyen kimseye rastlamadım. Sanırım bulduğum elmanın çürük kısmını attığıma ve gereğince yıkadığıma herkes güveniyor. :)”
Yaşadığın en değişik deneyim neydi?
“Genelde ekonomik sebeplerle aldığım düşünülebiliyor. Bir sefer Adana’da pazarcıları ikna etmek zorunda kaldım uzun bir mühlet. Yerdekileri almamı istemedikleri için tezgâhtan vermek istediler. İkna edemedim bir kısmını ve almak zorunda kaldım.
İstanbul’da da bir markette biri ‘ne almak istiyorsan ben ödeyeceğim, atıkların ortasından alma’ dedi. İkna etmek için çok uğraştım. En son, paramı görmezse ikna olmayacağını söyledi. Yanımda nakit param yoktu, banka kartımı gösterdim, ikna olmuyor. ‘Ben alacağım sana’ diye zerzevat reyonundan şeffaf poşetlere zerzevat dolduruyor. ‘Plastik kullanmıyorum, işte bu türlü çevresel sebepler’ diye anlatmaya çalıştım. En son online bankacılıktan banka hesabıma girip param olduğunu gösterdim ve ikna ettim. :)”
Çevre için öteki neler yapıyorsun?
“Hayvan yemiyorum. Hayvansal bir eser kullanmıyorum. Veganım, bitkisel besleniyorum. Kendi yetiştirdiğim eserleri yemeye itina gösteriyorum. Yapamıyorsam direkt üreticiden alıyorum.
Genelde konutumda yiyeceklerin ve içeceklerin büyük bir kısmı Adana’dan bildiğimiz üreticilerden aldığımız şeyler oluyor. Gidip geldiğim her seferinde -pek kıyafet taşımadığım için de- bavulumda salça, bakliyat vb. getiriyorum İstanbul’daki meskenime. Adana’da da direkt üreticiden alıyoruz. Tanıdığımız biri konutunda salça yapıyor ya da kendi zeytin ağaçlarımızdan zeytin toplayıp kuruyoruz.
Mümkün olduğunca kargo kullanmamaya çalışıyorum. Online alışveriş neredeyse yapmıyorum. Lokal olmayan ve mevsiminde olmayan yiyecekleri tüketmiyorum. Bilhassa alternatifi olan yiyeceklerin lokal olanını tercih ediyorum, pirinç üzere. Mevsim dışı yiyecekleri kendim turşusunu kurduysam ya da dondurduysam tüketiyorum.”
“Adana ve Mersin’de ulaşım için yalnızca bisiklet kullanıyorum. İstanbul’da toplu taşıma, bisiklet kullanıyorum ya da yürüyorum.”
“Paketli besinleri satın almamaya çalışıyorum. Plastik kullanmamaya çalışıyorum. Buzdolabı poşeti yıllardır kullanmıyorum. Yıllardır pazarda da markette de bez çanta kullanıyorum. Eserleri tarttırırken de bez çanta ile tarttırıyorum. Ben yalınayak da yaşıyorum bir müddettir mesela. Ancak giydiğim sandalet Türkiye’de olmadığı için ben Hollanda’dan sipariş verdim ve o markanın Türkiye temsilcisiyim.
“Yiyecek dışı neredeyse hiç alışveriş yapmıyorum. Kıyafet değişimi yapıyoruz aile içinde ve arkadaşlarımla.”
“Neredeyse hiçbir kıyafet almıyorum. 1 yıldır neredeyse ayakkabı giymedim. Yalınayak uyumlu sandalet giyiyorum yalnızca. Tıpkı sandalet ile koşuyorum. Koşu yarışlarına da sandaletle katılıyorum.
Yalınayak uyumlu bir sandalet üreticisi bulsaydım Türkiye’de ondan alırdım lakin bulamadım. Görece daha ünlü bir marka vardı, öbür markalar vardı. En yakın yerden sipariş edeyim dedim ve Hollanda’dan sipariş ettim. Bu benim içimi rahatlatmıyor, aksine verdiğim ziyanı fark ediyorum. Fark ettiğim an azaltmaya başlıyorum.”
“Ayakları, parmakları kapatmamanın sağlıklı olduğunu düşünüyorum.”
Ayakları ellerimiz üzere kullanabiliriz lakin onları çabucak kapatmayı seçiyoruz. Birçok kas ve hudut var ayak tabanımızda. Bunları kullanmak dünyayı keşfetmenin bir yolu. Birçok bedensel problemlerin sebebinin duruş bozuklukları olduğunu biliyoruz ve burada ayağımıza giydiğimiz ayakkabıya bağlayıp spor ayakkabı üzere bir kesim yaratıyoruz.
Araştırdığım kadarını barefoot yazıp daha çok İngilizce kaynaklardan herkes bulabilir ben tecrübemle şunu söyleyebilirim ki ayağımda hiç keşfetmediğim kaslar olduğunu gördüm, duruşum daha düzgün olmaya başladı ve kendimi daha güçlü daha sağlıklı hissediyorum.
Bu ortalar her bir parmak için farklı ayrı yapısı olan parmaklı çorap giyiyorum. Giydiğim şey bir yalınayak uyumlu sandalet ya da hiçbir şey yani rastgele bir terlik ya da sandalet değil. Parmaklarımı açabileceğim, ayağımı doğal halinden sıkıştırmayan bir sandalet.
Sosyal medyada bu durumdan bahsettiğinde olumsuz reaksiyonlar alıyor musun?
“Instagram’da bunu iğrenç bulanlar olmuştu. Meyve, zerzevat toplamam dışında ayak görmekten rahatsız olanlar olmuştu. Soğukta, yağmurda sandaletle çorapsız ya da parkta yalınayak dolaştığım için rahatsız olduğunu söyleyip takipten çıkanlar oldu.
‘Paylaşma, maddi durumun çok makûs sanacaklar’ diyenler oldu. Çöpten bulduğumu pişirip yediğimi paylaştığım için bundan çok rahatsız olup çıkanlar oldu. Ama takipten çıkanlardan çok takviye var. ‘Ben de topladım, topluyorum’ diyenler oldu. Gittiği parkta yalınayak fotoğrafını atanlar oldu.
“Doğaya ahenk sağlamak için çabalıyorum.”
“Hayatımda yeni bir gelişme de şöyle; kahveyi ve kakaoyu bırakmaya karar verdim. Daha evvel denemiştim lakin geri dönmüştüm. Şu an etrafa verdiği ziyanlar, çalışma şartlarıyla insanlara ve insan dışı hayvanlara verdiği ziyanlar sebebiyle kahve, çikolata, kakao ve hindistan cevizi kullanmayı bıraktım.
Her gün etrafa daha az ziyan verebileceğim bir fikirle uyanıyorum. Yapabildiğim kadarıyla doğaya uyum göstermeye çalışıyorum.”
Canan’ın görüşleri bu haldeydi. Pekala siz bu bahis hakkında ne düşünüyorsunuz?