Sahi, Evlilik Fikri Birinci Defa Ne Vakit Ortaya Çıktı ve Bu Günlere Dek Nasıl Taşındı?

Nişanlar, düğünler, evlilik mukaveleleri, çeyizler, yüzükler ve çok daha fazlası… Epey uzun ve meşakkatli bir süreç olan ama bunun yanı sıra iki insanın hayatını birleştirdiğinin en kuvvetli nişanelerinden biridir evlilik. 

Bu noktada geçmişten günümüze evliliğe dair bir vakit seyahati yaparak, uygulanan gelenekleri derinlemesine inceleyelim ve bu fikrin ne vakitlerden beri var olduğuna bakalım.

Evlilik kavramı, birinci medeniyetlerde nasıl ortaya çıkmıştı?

Zaman içinde kadın-erkek ilgileri, her uygarlığın geleneklerine nazaran çeşitli formlar almaya başladı. Örneğin Sümerli genç kızların, tapınaklara adanması âdettendi ve bu kızların, tanrının temsilcileriyle birlikte yaşadığına inanılırdı.

Bunun yanı sıra evlilik ise kimi kanunlara tabiydi. Sümer kanunlarına nazaran anne ile babanın, çocukları üzerindeki hakları eşitti lakin kimi durumlarda erkeğin, karısını satması hayli olağan bir durumdu. Kocalarını aldatan bayanlar mevt cezasına çarptırılır, çocuk sahibi olamayan bayanlar ise eşleri tarafından boşanırdı.

Mısır’da firavunlar için kız kardeşleri ile evlenmek adeta bir gelenekti!

Bu kardeş evlilikleriyle tahta geçecek kişinin, firavun kanından olması sağlanıyordu ve vakit içinde kız kardeşle evlenme âdeti halk ortasında da yayıldı. Ayrıyeten firavunlar, memleketin en seçkin kızlarından oluşan haremlere de sahipti.

Sümerlerin bilakis Mısırlılarda kadınların hakimiyeti bir epey fazlaydı ve hatırı sayılır derece kelam hakkına sahiplerdi. Titizlikle oluşturulan evlilikler sağlam temellere dayanıyor ve böylece boşanmalar çok çok az görülüyordu.

Babil erkekleri, istedikleri bir bayanla evlenmeden yaşayabilirlerdi.

Genel manada Babillerde hal böyleydi lakin iş evliliğe geldiğinde, bu sürece ve seçilecek bireye büsbütün anne baba karar verirdi. Evlilik çağına geldiği düşünülen kızlar, babaları tarafından yılın belirli bir gününde sergilenmek emeliyle kentlerin büyük alanlarına getirilirdi.

Evlenmek isteyen erkekler de bu alanlarda toplanır ve kendi zevkine nazaran bir eş adayı seçmeye çalışırdı. Burada bir memur, kızların tanıtılmasına ön ayak olurdu ve kızların hepsini açık arttırmayla teker teker satardı. 

Çin’de evliliğin aşkla pek de bir ilgisi yoktu.

Genç kız ve erkekler, evlenene kadar birbirlerinden uzak etraflarda yetiştirilir ve bağlantı kurmalarına çok da müsaade verilmezdi. Tıpkı Babillerde olduğu üzere Çin’de de evliliği anne ve baba kararlaştırır, tüm hazırlıkları onlar yapardı. Ayrıyeten yaşı geçip de evlenemeyen erkeğe âlâ gözle bakılmazdı zira bu toplum, nüfuslarının artışını talep ettiklerinden gençlerin bir an evvel evlenmelerini istemekteydi.

Antik Yunan’da ise işler bir epey farklı ilerliyordu. Bu bölgede evlilik, bir nevi alışveriş olarak görülürdü ve kızın babası, damada çeyiz hazırlardı. Bunun karşılığı olarak damat da kayınpederine pahalı ikramlar almak zorundaydı. Tekrar Yunanlar, aşkın evlilikten sonra geldiğine inanırdı.

Eski Yunan’da kocalar, karılarını yüksek mevkideki şahıslara kiralayabilirdi!

Bu bölgenin erkeklerinin en büyük maksadı, kabiliyetli ve kuvvetli çocuklar yetiştirmekti. Ayrıca kadınlar için en uygun görülen evlilik yaşı 20’ydi. Tekrar evlenme çağı geçip de evlenemeyen genç kız ve erkeklerin bir an evvel evlenmeleri için inanması güç bir yol vardı. 

Evlenmek isteyen bayan ve erkekler büyük ve karanlık odada buluşur, burada erkekler, kadınların yüzlerini görmeden rastgele eşleri olacak şahısları seçerdi. Genel manada Eski Yunan’da karı-kocaların birbirlerini hiç aldatmadıklarını ileri sürer ve bununla da övünürlerdi. Böylece boşanmalar da epey az görülürdü. 

Peki evlilik mukaveleleri nasıl ortaya çıktı?

Görseldeki papirüsün, dünya üzerinde bilinen en eski evlilik kontratlarından biri olduğu ve Pa-igesh ile Ta-ti-lyemhotep çiftine ilişkin olduğu düşülüyor. Bu kontrat, hiyeroglif ile çok misal olan ve demotik ismi verilen bir cins fotoğraf yazısıyla yazılmıştı.

Sözleşmenin ayrıntılarına bakıldığında erkek; boşanma kelam konusu olduğunda otuz gün içinde belirlenen ölçüde parayı ödeme kaidesini kabul ederken, bayan ise bu muahedede belirtilen mal varlığının üçte birini alabiliyordu.

Söz konusu çocuklar olduğunda da çocukların, erkeğin varisi olarak yetiştirilmesi kaidesi dikkati çekmekte. Ayrıyeten papirüsün ardında, sözleşmeye şahitlik eden sekiz kişinin isimleri de eklenmiş.

Bu mukaveleler birinci olarak Antik Mısır’da İslamiyet’ten evvel 661-332 yılları ortasında kayda geçmeye başladı ve İslamiyet’ten sonra birinci yüzyıla kadar devam etti.

Bu mutabakatlar, çoğunlukla erkek tarafında hazırlanırdı ve içeriğinde her iki tarafın da nafaka ve mal varlığı noktasındaki haklarına yer verilirdi. Ama o vaktin maddelerine nazaran, evliliklerin kayda geçirilmesi kural değildi ve kadının, kocasını terk edip boşanması mümkündü.

Boşanmanın geçerli sayılabilmesi için kadının çocuk doğuramaması, taraflardan birinin bir oburuyla birlikteliğinin ortaya çıkması, erkeğin karısından hoşlanmaması ve öteki bir bayanla evlenmek istemesi kaideleri vardı. Ayrıyeten boşanmanın sebebi her ne olursa olsun, bayanın, kocasından yardım alma hakkı vardı ve her iki taraf da boşanmanın akabinde tekrar evlenmekte özgürdü. 

Bilinen en eski evlilik evrakı; MÖ 5. yüzyıla ilişkin olan, Musevilerden kalma ve Aramca yazılmış bir papirüs. Bu papirüs, 14 yaşında bir kızın 6 inek karşılığında evlendirildiğini yazmakta.

Gelelim gelinlik ve duvak geleneğine.

Asurlularda nikah merasimi, şahitler önünde bayanın başını örtmesiyle gerçekleştirilirdi ve o vakitler Kuzey Avrupa ülkelerinde sadece kaçırılan gelinler yüzlerini örterdi. MÖ 4. yüzyılda ise Romalılar ve Yunanlarda yarı saydam peçeler bir oldukça popülerlik kazanmıştı.

16. yüzyıla gelindiğinde Fransa ve İngiltere’de gelinlikler hayli yaygınlaşmaya başladı. Türkiye’de de gelinlik giyme adeti Batı kökenli kabul edilir fakat duvak ve gelin başına verilen değer, çok daha eskidir. Köy düğünlerinde yahut farklı kentlerde kırmızı duvakların hâlâ varlığını sürdürdüğünü görmek de mümkün.

Son olarak evlilik yüzüğünün nasıl ortaya çıktığına dair iki farklı efsaneye değinelim.

Teorilerden biri; evlilik yüzüğünün, erkekleri bayanlarına bağladıklarına yönelik. Bu teze nazaran erkek, sevdiği bayanın el ve ayaklarını iple bağlardı ve şayet bayanın kaçmayacağına inanırsa ayaklarını çözer, büsbütün güvenirse ellerini çözer ve çözdüğü ipi parmağına bağlardı. Bu bağ da karı-kocayı birbirine bağlayan aşklarının bir simgesi olarak düşünülürdü.

Bir öbür efsane ise yüzüğün tarihinin MÖ 2000’lere dayandığı doğrultusunda. Eski Mısır devrinde, kimi bitkilere halka formu verilirdi ve bunun, sonsuzluk manasına gelen çember formundan esinlenilerek yapıldığı ve aşkın ölümsüzlüğüne işaret ettiği de düşünülürdü.

Romalılar döneminde ise yüzük gereci olarak demir tercih edilmeye başlandı ve yalnızca bayanlar tarafından takıldı. Yüzük tıpkı şimdilerde olduğu üzere binlerce yıl öncesinde de sol elin dördüncü parmağına takılırdı. Bunun sebebinin de parmaktan geçen bir damarın direk kalbe ulaştığı inancı. Ancak bu niyet sırf o periyotta benimsenmiş bir inanç ve doğruluk hissesi bulunmamakta.

Zaman içinde ise yüzükler büsbütün altından yapılmaya başladı ve 860 yılında Papa Nicolas, evliliğin bir simgesi olarak altın yüzüğü nişanlı çiftlere zarurî kıldı. Bununla birlikte nikah ve nişan yüzükleri birbirinden ayrıldı ve merasimlerde takılma geleneği ortaya çıktı.