Tolstoy’un Yazdığı “Hz. Muhammed” İsimli Kitabın Sovyetler Tarafından Gizlenmesinin Sebebi Neydi?
Türk basınında değerli bir yeri olan ve din olgusuna karşı tavrıyla bilinen Lev Nikolayeviç Tolstoy, vefatından kısa bir vakit evvel Müslüman olmayı mı seçmişti? Yoksa tüm bunlar yalnızca birer argüman mı?
Tolstoy’un anarşist tavrı ve Kilise ile verdiği çatışmadan ötürü dindar bölümler onun “gizli bir Müslüman” olduğunu sav ederken birtakım araştırmacılar da bu tezlere zıt bir karşılık olarak Tolstoy’un deist olduğunu ve İslam’ı eleştirdiğini kanıtlamakla ömür tüketmiştir. Pekala gerçek Tolstoy kimdir, gelin tahlile kavuşturalım.
1828’de toprak zengini soylu kökleri olan bir ailede dünyaya gelen Tolstoy’un; babası bir kont, annesi de prensesti. Fakat ikisini de erken yaşta kaybetti.
Eğitimi için çeşitli bölgelere giden, kendisini okumaya adamış birisi olarak Tolstoy, kendisini yazmaya vermişti. Savaş ve Barış, Anna Karanina ve birçok kıymetli yapıtıyla tanıdığımız bu insan, ömrünün yarısını inanış ideolojisini temellendirmekle geçirmiş desek yanılmış olmayız. Şimdi 24 yaşında günlüğüne yazdığı şu cümleler, onun inancıyla alakalı birtakım ipuçları gösteriyor:
“İlkelerimin kısa bir formülünü yaptım: ‘”Tek bir şeye inanıyorum: Hoş Allah’a, ruhun ölümsüzlüğüne ve aksiyonlarımızdan ötürü göreceğimiz ebedi cezaya. Teslisin sırrını ve Rab’ın oğlunun doğuşunu anlamıyorum; fakat cetlerimin inancına hürmet duyuyor ve onu reddetmiyorum.”
Hükümet aykırılığı yüzünden Ortodoks Kilisesi tarafından aforoz edilmesinden sonra geriye din ile ilgili söylediği bu cümleler kaldı: “Hristiyanlık’ı hakikatten fazla severek yola çıkan, mezhep yahut kilisesini severek yol alır ve sonunda hepsinden fazla kendini sevmeye varır.”
Arap kültürü ve münasebetiyle İslam ile tanışması da 1844-1845 yıllarına denk geliyor. Çocukluğunda okuduğu “Binbir Gece Masalları” ile başlayan seyahatine 1905’te Çar I. Aleksandr tarafından kurulan Kazan Üniversitesinde Arap ve Türkçe fakültesinde Doğu Araştırmaları okuyarak devam etti. Müslümanlarla birinci teması ise Pir Şamil’in Müridizm hareketi ile oldu.
Müridizm üzerinden Kazaklar ve Hacı Murat yapıtlarını yazan Tolstoy’un İslâm’ı bir manevi seyahat olarak gördüğü anlaşılıyor. Tam bu yıllar da Volga Tatarları ve Başkirlerin Rus emperyalizminin saldırısında olduğu yıllardı. Kazan, işgal sonrasında ağır bir misyoner akımına uğradı; sömürgenin yanında bir de Hristiyanlaştırma yürütülmüştü.
Tolstoy’un Kilise’ye karşı bayrak açtığı söylenir. Üstelik bu durum Tatarlar için de büyük bir moral kaynağı olmuştur.
Bu devirlerde Tolstoy, Kazan Tatarları ile mektuplaşmaya başladı. Birçok kaynak da bunu doğruluyor. Yalnız Kazan Tatarlarından değil; tüm etraftan de dayanışma dayanağı alan Tolstoy, “Müslümanlarla olan manevi bağları çok takdir ediyorum” ifadelerini kullandı. Din ile ilgili araştırmalar yaptığı sırada İslam’ı açıklarken inanç ve inanç ortasında şöyle bir ayrım yapıyor:
“İnanç dediğiniz şey aslında inançtır, yani tanınmış birinin söylediklerinin hakikat olarak tanınmasıdır; bütün dinler bu türlü bir inanca dayanır… Bu inançtan birbirleriyle çelişen binlercesi var ve bu yüzden dünyadaki tüm berbatlıklar bu inançtan geliyor. Gerçek imân yalnızca büyük buyruğun varlığını kabul eden inançtır, geldiğim ve geri döndüğüm, uğruna yaşadığım ve bir modülü olduğum Allah’tır.”
Tolstoy, dinleri araştırmaya başlayınca birtakım dini hareketlerden beşerler da kendisiyle bağlantıya geçer. Bunların başında Müslüman kökenli olan Bahailer ve Kadiyaniler vardır.
Kendisinin birçok Müslüman ile temas halinde olması onu Müslüman yapmadığı üzere İslam’a da karşı getirmemiştir. Sadece İslam’ın Hristiyanlık’a göre daha doğal geliştiğini düşünür. Bunun yanında din ile ilgili birçok okumalar gerçekleştiren Tolstoy, elbette İslam dini ile alakalı da pek çok şey araştırmıştı. Vladimir Sergeyeviç Solovyov’un “Hz. Muhammed Hayatı ve Dini Öğretisi” eseri de bunlardan birisi.
Bunun yanında Sühreverdi’nin kaleme aldığı “The Sayings of Muhammad” (Muhammed’in Deyişleri) isimli yapıtı yayımlandıktan sonra Tolstoy, bu kitabı Rusçaya çevirmiştir. Bu kitapta aslında adalet ve eşitlik vurgusunu İslam üzerinden yapmıştır.
Hz. Muhammed’in hadislerini, İslam’a olan hayranlığını da kendi yorumlamalarıyla aktararak ortaya çıkardığı Hz. Muhammed kitabı, bilinmeyen tutulmaya çalışıldı.
Tolstoy’un ne kadar kıymetli bir insan olduğunu biliyoruz. Periyodunda de ilahi bir kuvvette birisi olarak görüldüğü için onun şayet Müslüman oluşu, Rus toplumunda İslam dinine karşı güçlü bir sempati ve merak kazandırabilirdi. Bu yüzden bu kitap her vakit “gizlenen kitap” olarak kaldı. Yıllar sonra birinci sefer 1978 yılında Azerbaycan basınında yayımlandı.
Yayımlanması 1958’de sona eren, Tolstoy’un tüm yapıtlarını içinde barındıran 90 ciltlik külliyatın 40. cildinde “Hz. Muhammed’in Kur’an-ı Kerim’e Girmeyen Hadisleri” de vardır.
Kitabın içinde bir Arap’la evlenip İslam’ı kabul eden Valeriya Porohova isminde bir Rus bayandan kelam ediliyor. Porohova, Tolstoy’un kalan son vakitlerinde İslamiyet’i kabul ettiğini ve tıpkı Müslümanlar üzere toprağa defnedilmek istediğini vasiyet ettiğini söylüyor. Gariptir ki İslamî yollara nazaran defnedildiğini de söyleyen bu bayan, mezarının başında haç olmadığını da ekler.
Ruslarda İslam’a yönelmenin artış göstermesinden korktukları için Sovyet hükümetlerinin bu gerçeği yıllardır kapalı tuttuğu, kitapla birlikte açığa çıkıyor. İşin özü, Tolstoy’un Müslüman olup olmadığını bilemiyoruz. Lakin yazdıklarından ve hakkında söylenenlerden yola çıkarak bir yorum yapmak gerekirse İslam’ı kabul etmemiş olsa bile görüşleri ve hayata bakışı İslam’a çok yakındı.