Yapay Zekâ ile İlgili Çalışmalar Yapan Cahit Arf

Bundan yıllar önce makinelerin düşünebileceği fikri kimseye inandırıcı gelmiyordu lakin bugün hepimiz şunu uygun biliyoruz ki makineler düşünmekten çok daha fazlasını yapabilir.

Bu, kimilerimiz için ürkütücü, kimilerimiz için ise kurtarıcı olarak görünse de makinelerin beyni sürat kesmeden yol kat etmeye devam ediyor. Hatta biz bu yazıyı yazarken bile…

Günümüzde yapay zekaya olan ilgi ağır bir formda artarken bu bahse ne vakitten beri yük verdiğimize bakınca 1950’lerde birinci adımların Cahit Arf sayesinde atıldığını görüyoruz.

1959 yılında Erzurum Atatürk Üniversitesi’nde Ord. Prof Dr. Cahit Arf “Makine düşünebilir mi ve nasıl düşünebilir?” bahisli bir makale hazırlıyor. Bugün 10 TL’nin üzerinde resmi olan kişi pahalı bilim insanımız Cahit Arf ülkemizin yetiştirdiği çok kıymetli kıymetlerden biridir. “Türkiye’nin Einstein”ı olarak kabul edilen Cahit Arf, ülkemizde yapay zeka ile ilgilenenlerin en başında geliyor.

”Ben matematiğe hayatımı adadım, karşılığında bana hayatımı geri verdi.”

Dünyanın yapay zekâ ile yeni yeni tanıştığı 1950’li yıllarda bizim bilim insanımızın dünya ile tıpkı vakitte birebir hususlar üzerine ağırlaşması hepimizi gururlandırıyor. Yapay zeka ile ilgili çalışmaları 1958–1959 öğretim yılında Atatürk Üniversitesi “Halk Konferansları” isminde aktifliğiyle başlıyor Cahit Hoca’nın. Arf’ın aktiflikte seçmiş olduğu bahis “Makine Düşünebilir Mi ve Nasıl Düşünebilir?” oluyor.

Oldukça karışık bir mevzuyu pek sade bir formda anlatıyor.

Konuşmasının büyük bir kısmını düşünen makineleri betimlediği anlatımlara ayırıyor. Öncelikle şu tespitte bulunuyor: II. Dünya Savaşı’ndan sonra gazete ve radyolarda müspet ilimlerin yarattığı 3 mucizeden bahsedildi. Bunlar atom gücünün elde edilmesi, duruma nazaran karar veren ve bu kararlara uygun işler yaptıran düşünen makineler, başka tabiriyle elektronik beyinler ve nihayet fezaya fırlatılan aletler, yani yapay peykler.

Bilgisayarların çalışma mantığından bahsederek o devir piyasaya yeni sürülen birinci bilgisayar ENIAC’dan kelam ediyor:

“Görülüyor ki vaktimizin mükemmellerinden biri olan bu makinelerin anlaşılması için şeytanî bir zekaya gereksinim yoktur. Yalnızca akl-ı selim kâfidir. Ancak tekrar konuşmanın başında belirttiğim üzere, her işte olduğu üzere burada da makineyi teferruatı ile tasarlamak ve yapmak için bitmez tükenmez sabır ve sebat ve bol bol ter dökebilmek lazımdır. Ne memnun o ter dökebilme saadetine erişenlere.”

İnsan beyni ile makine ortasındaki farkın estetik olduğunu söyleyen Cahit Arf bunun gereken tanımlamalarla bir makinenin bir müziği hoş bulup bulmadığını söyleyebileceğini de söz ediyor.

1950’lerde bunları düşünüp bu bahisler üzerinde fikir yürütmüş. Geleceği öngörmek bu olsa gerek.

Arf makalesinde, davranışçılık kanısını benimsemiş ve etki, reaksiyon ve sözel davranışlarına sahip makine örnekleri vermiş. Bir örneğinde verdiği çalar saate kendi lisanıyla saat dörtte bizi uyandırmasını söylediğimizde karşılığını da kendi lisanıyla verir ve saat dörtte çalar. Biz de uyandığımızı, onun lisanıyla düğmesine basarak söyleriz.

Başka bir alternatif sunarak bir bekçiden de uyandırmasını isteyebileceğimizi söylüyor. O saatte bizi uyanık görmezse bekçi, diğer bir alternatif geliştirerek başımızın üstünden su dökerek uyandırabilir. Lakin saatte bir öteki alternatif, ona uygun düzenek ilave edilmedikçe bu mümkün değildir. Arf, bu örneklerinde makinenin tesire karşı reaksiyon, yani girdiye karşı çıktı, vermesini gözler önüne sererken tıpkı vakitte makinenin kullandığı lisana de vurgu yapmıştır.

Buraya sığdıramayacağımız sayıda yaptığı gözlemleriyle günümüz biliminin öncüsü olan ve ömrü hayatı boyunca her gün tertipli çalışarak bilime ve insanlara yararlı olmayı kendine düstur edinen Cahit Arf, şu an bile aşina olmadığımız kavramlarla ilgili 65 yıl önce çalışma hazırlamış, fikirleri ile bize yol gösteren kıymetli bir dehamızdır. Makinelerle ilgili daha birçok kapsamlı bilgiye yer verdiği çalışmasını incelemek isteyenler için aşağıya ekliyoruz.